ταξιδιωτικά-περιηγητικά "στα ίχνη της Ελένης Αγιαλένης": τα όνειρα και η "Αγιαλένη" στα Πλατάνια Τριφυλίας Μεσσηνίας (St. Helene and Dreams: ethnograpfic diary, Platania, Messinia)

   

Ελένη Ψυχογιού

Ταξιδιωτικά-περιηγητικά «στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης», νομός Μεσσηνίας

Πλατάνια  Τριφυλίας Μεσσηνίας

(2 Σεπτέμβρη 2001, 19-21 Μάη 2002 και  22  Αυγουστου 2002)


 Αφιερωμένο στους Πλατανιώτες ως "τα ΄σά εκ των ΄σών", με εγκάρδιες ευχαριστίες  


[οι φωτογραφίες της γράφουσας, Ε.Ψ.,  εκτός εάν αναφέρεται διαφορετικά]

Το ιερό "τέμενος" της Αγιαλένης στα Πλατάνια Τριφυλίας Μεσσηνίας  (2.9.2001)

Εισαγωγικά

 (επαναλαμβανόμενα και στις άλλες σχετικές αναρτήσεις των εθνογραφικών ημερολογίων «στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης»  στον ιστότοπο, ως απαραίτητα  για όσους μπαίνουν για πρώτη φορά στις περιηγήσεις)

Καθώς η έρευνά μου για την Ελένη-Αγιαλένη κρατάει πάνω από είκοσι χρόνια τώρα ―και συνεχίζεται― είναι πλέον πολλά τα επιμέρους δημοσιεύματά μου σχετικά με αυτήν, είτε ως επιστημονικά άρθρα και δοκίμια, είτε ως εθνογραφικά ημερολόγια της  επιτόπιας  έρευνας. Αναρωτιέμαι λοιπόν (όπως ίσως και οι τυχόν αναγνώστες της δουλειάς μου) μήπως κινδυνεύω να αποκτήσω, ή και μην έχω ήδη αποκτήσει, κάποια μονομανία ή και ιδεοληψία σχετικά με αυτό το θέμα. Αρχίζοντας όμως στις αρχές της δεκαετίας του 1990 να συγκροτώ αυτή την ερευνητική υπόθεση, δεν  φανταζόμουν το πόσο εκτεταμένη θα προέκυπτε, ούτε ως προς την τοπική έκταση, ούτε ως προς το χρόνο (τόσο ως προς τη διάρκεια της έρευνας όσο και ως προς το χρονικό βάθος των δεδομένων),  ούτε ως προς την πολιτισμική ευρύτητα και ποικιλία των εθνογραφικών και των γραπτών ευρημάτων που οδηγούν τα βήματά μου. Δεδομένης δε και της  ολισθηρότητας της ερμηνείας των μυθικών και των συμβολικών θεμάτων, ιδιαίτερα όταν άπτεται της σχέσης τους με τη διαχρονική διάρκεια των πολιτισμικών φαινομένων, γίνεται ιδιαίτερα δυσχερής η τεκμηρίωση της ερευνητικής υπόθεσης. Για να μπορεί λοιπόν να δομηθεί και να γίνει τεκμαρτή η ερευνητική μου υπόθεση, χρειάζεται το «δείγμα» του φαινόμενου Ελένη/Αγιαλένη να είναι όχι μόνον επαναλαμβανόμενο και εκτεταμένο αλλά και να αφορά τις  πολλές όψεις και πτυχές του, δηλαδή τα χωροταξικά, τοπωνυμικά, ιστορικά, αρχαιολογικά, συμβολικά, μυθικά, αφηγηματικά, συναισθηματικά, παραγωγικά και άλλα ευρήματα που εκτιμώ ότι το δομούν ως τέτοιο.

 Μέσα από αυτό το πρίσμα, η  έρευνα για την Ελένη/Αγιαλένη έχει καταστεί για μένα μια μακροχρόνια, συναρπαστική περιηγητική και πατριδογνωστική περιπέτεια γεμάτη εκπλήξεις, «θαύματα» και κινδύνους και ταυτόχρονα ένα είδος εθνογραφικού θρίλερ, μια παρακινδυνευμένη όσο και γοητευτική/γητευτική περιπλάνηση στον τόπο, στο χρόνο, στην προφορική παράδοση,  στους μύθους και στα σύμβολα, στα παραδοσιακά τραγούδια, στις τελετουργίες, στις παραγωγικές διαδικασίες, στις κατά τόπους κοινότητες που επισκέπτομαι. Κατόπιν αυτών, επιλέγοντας από το πολυποίκιλο υλικό της έρευνας δημοσιεύω τα επιμέρους σχετικά άρθρα και κείμενα (έντυπα αλλά κυρίως ηλεκτρονικά πλέον, υποκύπτοντας στις σειρήνες της μπλογκόσφαιρας) παράλληλα με την εθνογραφική επιτόπια όσο και τη βιβλιογραφική έρευνά μου, επιδιώκοντας να  συγκροτώ  συντωχρόνω την ερευνητική μου υπόθεση και να επιχειρώ σταδιακά την «ανάγνωση» και ερμηνεία των συμβολικών, μυθικών και τελετουργικών ευρημάτων (διασταυρώνοντας τεκμηριωτικά ή αναιρώντας), συνδυαστικά και με τα διαφορετικά πολιτισμικά πεδία που εκτιμώ ότι την αφορούν ―με τις αλλαγές και τις μεταμφιέσεις της μορφής και του μύθου της στη διαχρονία μέσα στις εκάστοτε ιστορικές, θρησκευτικές και κοινωνικές συνθήκες― θέτοντας, κατά την κρίση μου,  νέα ερωτήματα.  Οι επιμέρους αυτές δημοσιεύσεις με εμμονή στην Ελένη/Αγιαλένη αποσκοπούν λοιπόν στο  να αναδεικνύω και να μοιράζομαι τις ποικίλες επιμέρους πτυχές της εκτεταμένης τοπικά και χρονικά αυτής έρευνας και μακρόχρονης εμπειρίας, εφόσον είναι και δύσκολη η ―ευκταία, πλην ανέφικτη μάλλον― συνολική τους δημοσίευση. Επιμένω λοιπόν κατά τις δυνάμεις μου,   εφόσον εκτιμώ (όσο αυτό  είναι αντικειμενικά δυνατόν, κυρίως από τον αριθμό  των βιβλιογραφικών αναφορών σε αυτά όσο και από τις επισκέψεις στις ηλεκτρονικές μηχανές αναζήτησης), ότι τα εν λόγω δημοσιεύματα, προς το παρόν τουλάχιστον, προκαλούν κάποιο ενδιαφέρον.

Η συγκεκριμένη επιτόπια έρευνα «στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης» έχει την ιδιομορφία ότι γίνεται όχι με την κλασική έννοια της έρευνας πεδίου με την παραμονή του λαογράφου ή ανθρωπολόγου ερευνητή σε ένα συγκεκριμένο τόπο ―όπως ήταν και η δική μου άλλωστε, πριν μπω στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης―  αλλά είναι έρευνα περιπλάνησης, ταξιδιού από τόπο σε τόπο με συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο πέρα από την εξέλιξη της συγκεκριμένης έρευνας και τον τρόπο που συγκροτείται βήμα-βήμα η ερευνητική μου υπόθεση για την Ελένη/Αγιαλένη και τη σχέση της με την θεά Μητερα-Γη, στα ημερολόγια αναδεικνύεται  και για τους μη ειδικούς η δουλειά του ερευνητή (μεροληπτικά ως ένα βαθμό, μέσα από την οπτική και την κρίση του): οι ερευνητικοί στόχοι,  οι τρόποι που επιλέγει να τους διαχειριστεί και να τους πραγματώσει στο πεδίο, το ερευνητικό ήθος του, οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ ερευνητή και συνομιλητών, ο επιτυχημένος ή μη χειρισμός καταστάσεων, οι δυσκολίες, οι περιπέτειες, οι επιτυχίες και τα λάθη του.  Επίσης οι εθνογραφικές πληροφορίες που περιέχονται σε αυτά τα  ημερολόγια -κατ' επιλογή του ερευνητή πάντα και με επίκεντρο την ερευνητική μου υπόθεση- περιγράφουν αφηγηματικά, σχολιάζουν, αποτυπώνουν και απαθανατίζουν φωτογραφικά ιερά ή μη τοπία, οικισμούς, ναούς, ξωκλήσια, τοιχογραφίες, εικόνες και πολλά άλλα πολιτισμικά στοιχεία, χρονολογημένα, όπως τα βρίσκω κατά την έρευνα, πολλά από τα οποία δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά -ίσως και για τελευταία. Τέλος αποτυπώνονται κάποιες όψεις της εκάστοτε τοπικής θρησκευτικής, τελετουργικής και κοινωνικής καθημερινότητας και οι ανθρώπινες συμπεριφορές που αφορά η λαογραφική έρευνα, στο πλαίσιο και της όποιας  ιστορικής και πολιτικής επικαιρότητας, όσο τουλάχιστον διαρκεί χρονικά  η, έστω σύντομη, επίσκεψή μου σε κάθε τόπο, όσο  βέβαια επιτρέπουν οι δυνάμεις και η όποια εθνογραφική και αφηγηματική μου ικανότητα...

Απεικόνιση της περιοχής ένθεν και ένθεν του ποταμιού της Νέδας στα σύνορα των νομών Ηλείας (βόρεια) και Μεσσηνίας (νότια) από δορυφόρο. Στο κέντρο το χωριό Πλατάνια (πηγή: gooogleearth)

Ενημερωτικός πίνακας  για τους πεζοπόρους της περιοχής της Φιγάλειας, στη βόρεια όχθη της Νέδας. Τα Πλατάνια κάτω από τη νότια όχθη, κάτω  αριστερά

 Πλατάνια Δήμου Τριφυλίας Μεσσηνίας

Την «Αναγιαλένη» των  Πλατανιωτών την εντόπισα ως Αγιαλένη[1] από τις μαρτυρίες κατοίκων γειτονικών χωριών στην περιοχή Είρα Μεσσηνίας, καθώς είχε γίνει διάσημη ευρύτερα εκεί και λόγω κάποιων γεγονότων των οποίων υπήρξε η αφορμή. Πριν πάω εκεί, ήταν σημαντικό για μένα να κάνω επιτόπια έρευνα στη συγκεκριμένη  «Αγιαλένη», γιατί, πέραν της στενής γειτνίασης του χωριού με την αρχαία Φιγάλεια, μέσα στο φαράγγι της Νέδας στο νότιο χείλος του οποίου είναι χτισμένο το χωριό Πλατάνια σε υψόμετρο 600μ., τοποθετείται και το σπήλαιο της τρομερής «Μέλαινας Δήμητρας», του οποίου  δεν είναι σίγουρος ο εντοπισμός αλλά ο αρχαιολόγος, μελετητής του έργου του Παυσανία Ν. Παπαχατζής,  πιθανολογεί ότι μπορεί να είναι το σπηλαιώδες σημερινό εκκλησάκι της «Παναγίτσας» πάνω στην βόρεια όχθη του φαραγγιού της Νέδας, αφιερωμένο  στα πένθιμα «Εννιάμερα» της Παναγίας, το οποίο ανήκει στα Πλατάνια, οπότε είχα μερικά ακόμα τεκμήρια να συνοδεύουν και να τεκμηριώνουν την παρουσία και της Αγιαλένης εκεί[2]. 

Πλατάνια, άποψη του χωριού  (22 Αύγ. 2002)

Πλατάνια, άποψη του χωριού. Στο βάθος το φαράγγι του ποταμού της Νέδας, προς τα δυτικά
  (22 Αύγ. 2002)

Ολοκληρώνοντας την εντεταλμένη από την Ακαδημία Αθηνών «λαογραφική αποστολή» μου (επιτόπια εθνογραφική  έρευνα) στο νομό Μεσσηνίας αρχές Σεπτέμβρη του 2001 αποφάσισα, προχωρώντας προς τα βόρεια του νομού, να περάσω για μια πρώτη επίσκεψη και από τα Πλατάνια, για να δω τον τόπο της Αγιαλένης  έστω περαστική, επιφυλασσόμενη να επανέλθω για περισσότερες ημέρες και έρευνα. Ακολουθώντας το χάρτη έστριψα από το Κοπανάκι της  Κυπαρισσίας κοντά στις εκβολές της Νέδας   στο Ιόνιο, προς  τα ΒΑ, προς  τις αυχμηρές  περιοχές  του Ελάιου όρους[3]. Μετά από περιπετειώδη κάπως διαδρομή μέσα στα βουνά, όπου νόμιζα ότι γυρνούσα συνεχώς στο ίδιο σημείο και ρωτώντας κατοίκους στο γειτονικό χωριό Σιδηρόκαστρο, έφτασα απόγευμα στα Πλατάνια. Ρώτησα μια κοπέλα που σκούπιζε την αυλή της πώς να βρω την Αγιαλένη και μου υπέδειξε πώς να πάω, λέγοντάς μου ότι θα με οδηγήσουν εκεί και κάποιες οδικές ταμπέλες. Το χωριό, όπως το έβλεπα, κρέμεται ψηλά πάνω από τη χαράδρα του ποταμού της Νέδας. Το δύσβατο αυτό φαράγγι το είχα διασχίσει περπατώντας μέσα στο παγωμένο και γεμάτο ογκόλιθους νερό του πριν λίγες ημέρες, στις 12  Αυγούστου,  σαν εισαγωγή στην «λαογραφική αποστολή» μου αλλά και στο πλαίσιο της έρευνας για την Αγιαλένη στα Πλατάνια  (η αφήγηση για αυτή τη διάβαση στο https://psychogiou.blogspot.com/2020/04/12-2001-neda-river-messinia-greece.html ).

Πλατάνια, 2.9.2001. 

Ακολούθησα τις οδηγίες της κοπέλας και ανακουφίστηκα όταν είδα μια μικρή ξύλινη ταμπέλα σε σχήμα βέλους, με την επιγραφή ΑΓΙΑ ΕΛΕΝΗ (φωτ.). Ακολούθησα τον ανηφορικό χωματόδρομο πάνω στην πλαγιά του δασωμένου βουνού προς τον οποίο σκόπευε το βέλος της πινακίδας, προς τα ΝΑ. Σε λίγο βρέθηκα σε ένα πλάτωμα σκαμμένο, όπως φαινόταν, πάνω στην πλαγιά, της οποίας διακοπτόταν η ομαλή συνέχεια, με εμφανή τα σημάδια πάνω της από σκάψιμο σε εκείνο το σημείο. 

Πλατάνια, 2.9.2001. Το ωσάν τέμενος ιερό της Αγιαλένης. Το παλιό,  κτίσμα με το προσκτισμένο  στέγαστρο. 

Πλατάνια, Αγιαλένη , 2.9.2001. Δεξιά η νέα εκκλησία της αγίας Ελένης

Πλατάνια, Αγιαλένη 2.9. 2001. Το παλιό κτίσμα, με το προσκτισμένο στέγαστρο, βόρεια πλευρά.

 

Πλατάνια, Αγιαλένη 2.9.2001. Το παλιό κτίσμα, ΒΑ πλευρά
  

Πλατάνια, Αγιαλένη 2.9.2001. Φαίνεται το ημικυκλικό κτίσμα προσαρτημένο  πάνω στον ανατολικό τοίχο ωσάν "κόγχη" ιερού,  χωρίς να υπάρχει ανάλογο κοίλωμα στο εσωτερικό

Πλατάνια, Αγιαλένη, 2.9.2001. Η νότια είσοδος στο παλιό κτίσμα. 

Πλατάνια. Αγιαλένη, 2.9.2001.  Η δυτική όψη του παλιού κτίσματος, όπου η λιθοδομή φαίνεται πιο παλιά. Ωστόσο η μετά την "εύρεση" του κτίσματος χτισμένη κολώνα, εισχωρεί μέσα σε αυτόν τον τοίχο. 

Πλατάνια.  Αγιαλένη, 2.9.2001. Η  είσοδος στον "πρόναο" στη βόρεια πλευρά του παλιού κτίσματος

Υπέθεσα ότι είχα επιτέλους φθάσει  στην  Αγιαλένη, καθώς το πλάτωμα ήταν ένα είδος τεμένους με πεύκα και πλατάνια, ανάμεσα στα οποία έβλεπα στο βάθος μια αρκετά μεγάλη εκκλησία και εμπρός και δεξιά της ένα περίεργο κτίσμα (φωτ.). μια χτιστή βρύση έρρεε στη βάση της σκαμένης πλαγιάς. Πλησίασα το κτ'ισμα.  Το απροσδιόριστο σχήμα  του με τάραξε κάπως και μου κίνησε την περιέργεια.. Γύρω ήταν ερημιά και ησυχία και το μόνο που άκουγα καθώς πλησίαζα το περίεργο αυτό κτίσμα ήταν ο ήχος των βημάτων μου πάνω στο χαλικόστρωτο.  Είδα ένα τετράπλευρο, λιθόκτιστο   κτίριο  με παχείς,  χαμηλούς τοίχους  σε ύψος 1-1.50 μ. στεγασμένο  με κεραμοσκεπή, η οποία στηριζόταν πάνω σε λιθόκτιστους πεσσούς, εμφανώς νεότερης κατασκευής από το υποκείμενο κτίσμα [φωτ.]. Δύο ανοίγματα στους τοίχους, ένα στη βόρεια και ένα στη νότια μακριές πλευρές του, οδηγούν στο εσωτερικό. Η θέση των ανοιγμάτων μου φαινόταν ωσάν να οδηγούσαν κάποιους να μπαίνουν από τη νότια είσοδο και να βαλινουν από την δυτική (ή το αντίστροφο, φωτ.). Στον ανατολικό τοίχο, εξωτερικά, έβλεπα ένα ημικυκλικό, πέτρινο, συμπαγές  πρόσκτισμα, ωσάν τις κόγχες που προεξέχουν στο  ιερό στις εκκλησίες,  το οποίο  όμως δεν είχε και εσωτερικό κοίλωμα, ενώ έδειχνε νεότερη, εξωτερική προσθήκη πάνω στον ανατολικό, ευθύγραμμο τοίχο [φωτ.].  Η τοιχοδομή του  δυτικού τοίχου του έδειχνε πιο παλιάς κατασκευής από τους υπόλοιπους, ενώ ένα νεότερο πρόσκτισμα στο πάνω μέρος του, τον ψήλωνε λίγο περισσότερο από τους άλλους τοίχους (φωτ.).  Αφού περιεργάστηκα το κτίσμα από όλες τις πλευρές εξωτερικά, μπήκα μέσα από το άνοιγμα της βόρειας πλευράς σε ένα είδος προθάλαμου. 

Πλατάνια, Αγιαλένη. 2.9.2001.  Ο  "πρόναος" στη δυτική πλευρά του παλιού κτίσματος και δεξιά η τρύπα στο έδαφος,  Αριστερά η είσοδος στο κυρίως εσωτερικό του 

Πλατάνια, Αγιαλένη. 2.9.2001. Λεπτομέρεια της προηγούμενης φωτ. Η τρύπα στο έδαφος του "πρόναου" του παλιού κτίσματος,  παραγεμισμένη με παλιά μανουάλια.  

Μια τρύπα με περίπου 80 εκ. διάμετρο στο δάπεδο στη ΝΔ γωνία του, μέσα στην οποία ήτα χωμένα δύο παλιά, σιδερένια μανουάλια που έδειχναν ότι το βάθος της ήταν περίπου  ένα μέτρο και περισσότερο,  μου φάνηκε περίεργη. Ένα στενό άνοιγμα στους παχείς τοίχους στην ανατολική πλευρά του οδηγούσε στον «κυρίως χώρο» όπου πάνω σε μια εσοχή του  ανατολικού τοίχου ήταν ένα είδος καγκελόφρακτης βιτρίνας με τζαμόπορτα, μέσα στην οποία ήταν τοποθετημένες εικόνες των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης  με καντήλι και θυμιατό μπροστά τους, ένα εικονοστάσι. Εμπρός από αυτό, ήταν τοποθετημένα μπρούτζινα παλιά μανουάλια, ενώ κάτω στο δάπεδο και στον πέτρινο τοίχο στη βάση του εικονοστασιού, μαύρες καπνιές  υποδήλωναν ότι κάποιοι άναβαν κεριά εκεί μπροστά τους. 

Πλατάνια, Αγιαλένη. 2.9.2001. Η  ανατολική πλευρά του παλιού κτίσματος, εσωτερικά, όπου έχει διαμορφωθεί εικονοστάσι  με εικόνες των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και "παγκάρι" με  κεριά και μανουάλια 

Πλατάνια, Αγιαλένη. 2.9.2001. Το "εικονοστάσι" με την εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην απατολική πλευρά του παλιού κτίσματος, εσωτερικά. 

Μου ήρθαν στο νου οι μαρτυρίες των γυναικών στην Αλίφειρα για τις γυναίκες που άναβαν κεριά πάνω στις πέτρες του αρχαίου ναού της Αθηνάς που εκείνες ονομάζουν Αγιαλένη… Βρισκόμουν όντως στην Αγιαλένη λοιπόν, διαπίστωσα ταραγμένη!  Όσο περιεργαζόμουν γύρω μου το χώρο στο εσωτερικό αυτού του περίεργου ιερού κτίσματος, τόσο πιο περίεργο μου φαινόταν. 

Πλατάνια, Αγιαλένη. 2.9.2001. Το "σταυροειδές" εσωτερικό του παλιού κτίσματος , από ανατολικά προς δυτικά

Πλατάνια, Αγιαλένη. 2.9.2001. Το "σταυροειδές" εσωτερικό του παλιού κτίσματος από  ανατολικά προς  δυτικά και πρόχειρο σχέδιο της κάτοψής του από το χειρόγραφο ημερολόγιο της επιτόπιας έρευνας

Έβλεπα ότι οι τοίχοι εσωτερικά σχημάτιζαν ένα είδος σταυρού, με το πάνω μέρος της κάθετης κεραίας του να ορίζεται από την εσοχή στον ανατολικό τοίχο και το εικονοστάσι,  ενώ το κάτω μέρος της ξεκινούσε από την είσοδο που σχημάτιζε το άνοιγμα πάνω στον δυτικό τοίχο.  Η κάθετη, μικρότερη κεραία του σταυρού, σχηματιζόταν από εσοχές στους παχύτατους νότιο και βόρειο τοίχους του κτίσματος, μέσα στις ΒΔ και ΝΔ γωνίες των οποίων υπήρχαν βαθιές τρύπες [φωτ., σχέδιο].

Πλατάνια, Αγιαλένη. 2.9.2001. Παλιό κτίσμα. Ο τοίχος που χωρίζει τον "πρόναο" από το κυρίως, σταυροειδές κτίσμα και η είσοδος σε αυτό. φαίνονται  και οι  τρύπες στην τοιχοδομία, (αριστερά και δεξιά) ,  μέσα στις οποίες  μαρτυρείται ότι βρέθηκαν οστά

Η ταραχή μου μεγάλωνε. Προφανώς το κτίσμα είναι ιερό και αρκετά παλιό, συλλογιζόμουν,  αλλά από ποιους, πότε να χτίστηκε και γιατί σε αυτό το περίεργο «σταυροειδές» σχήμα;  Από την άλλη, το μέγεθός του εσωτερικά στο μόνο σημείο που υπήρχε κάποια ευρυχωρία, εκεί όπου ενώνονται, υποθετικά, οι δύο κεραίες του «σταυρού»,   ήταν πολύ μικρό για ναό, δεν χωρούσε παραπάνω από 5-6 ανθρώπους να εκκλησιαστούν. Και γιατί οι τοίχοι του ήταν σε χαμηλό ύψος, χωρίς στέγη αλλά με εμφανώς μεταγενέστερο στέγαστρο υπερυψωμένο που άφηνε ορατό το κτίσμα; Πάλι μου ήρθε στο νου η Αγιαλένη στην αρχαία Αλίφειρα και το «ημιτελές», «εκκλησάκι», όπως το προσέλαβε, αφού οι τοίχοι του δεν ήταν ολοκληρωμένοι και ήταν ασκεπές, ο ανασκαφέας αρχαιολόγος Α. Ορλάνδος που το βρήκε δύο φορές χτισμένο πάνω στον αρχαίο ναό της Αθηνάς στην Ακρόπολη και το γκρέμισε, αφού ευτυχώς, μας διασώζει φωτογραφία του εξωτερικά (φωτ.)[4]. 

Ακρόπολη Αρχαίας Αλίφειρας, Ηλεία. Το ασκεπές "εκκλησάκι" της Αγιαλένης και εικονοστάσι  χτισμένα πάνω στον πρόναο  του ναού της Αθηνάς (πηγή:  Αναστάσιος Κ. Ορλάνδος, 1967-1968, Η αρκαδική Αλίφειρα και τα μνημεία της, εν Αθήναις:  Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, αρ. 58).

Ακρόπολη Αρχαίας Αλίφειρας, Ηλεία. Τα σωζόμενα ερείπια της κάτοψης του ναού της Αθηνάς. Εμπρός, ανάμεσα στον διακρινόμενο πρόναο και στον σηκό του ναού ήταν χτισμένο το "εκκλησάκι" της Αγιαλένης  της προηγούμενης φωτογραφίας (Αύγουστος 2000).

Θυμήθηκα και το ξωκλήσι της Αγιαλένης  στη γειτονική Θεισόα όπου οι ενσωματωμένοι στους τοίχους του ογκόλιθοι, αν αφαιρεθούν νοητά οι τοίχοι που τους παραγεμίζουν σήμερα ως την σκεπή, αφήνουν να φανεί ένα ανάλογο, υπαίθριο και ασκεπές κτίσμα, ωσάν το περίεγο, αρχαίο κτίσμα, "μνήμα της Παναγίας", κατά τις μοναχές,  στην είσοδο της μονής Λέχωβας στην Σικυώνα;  [φωτ.][5].

Θεισόα Ηλείας. Το ξωκλήσι της Αγιαλένης (24.4.2009)

"Ο τάφος της Παναγίας". Μονή Λέχωβας , Σικυώνα   (Αύγ. 2004)

 Οπότε έβλεπα το τρίτο τέτοιο δείγμα ασκεπούς ξωκλησιού στην ευρύτερη, ορεινή αυτή περιοχή… Τυχαίο; Μήπως τα «εκκλησάκια» της Αγιαλένης χτιζόντουσαν αρχικά (πότε;) έτσι,  ασκεπή, με το ύψος των τοίχων τους χαμηλό; Το σταυροειδές σχήμα του από την άλλη, μου έφερε στο νου τα μαθήματα πρωτοχριστιανικής και βυζαντινής  Αρχαιολογίας και τα σταυροειδή Βαπτιστήρια για ομαδικές βαπτίσεις στον Χριστιανισμό που χτιζόντουσαν είτε προσκείμενα στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές, είτε ως ανεξάρτητα κτίρια τα οποία συν τω χρόνω μετατράπηκαν σε ναούς[6]… Η ύπαρξη της πηγής νερού, απαραίτητου για τις βαπτίσεις, τόσο κοντά σε αυτό το κτίριο, ενίσχυε αυτή την υπόθεση (φωτ.).  Ταυτόχρονα όμως μου ήρθε στο νου και η προφορική μαρτυρία για  ομαδικές βαπτίσεις και η σφαγή στην «πανηγυρίστρα της Αγιαλένης» στο ομώνυμο κάστρο της στην ακρόπολη της αρχαίας  Θεισόας την εποχή της Φραγκοκρατίας, που διασώζει ο Αγησίλαος Τσέλαλης[7]…. Τι να συνέβαινε; Γιατί οι ιεροί χώροι της Αγιαλένης να συνδέονται με ομαδικές βαπτίσεις; Απορίες εύλογες μα χωρίς σίγουρη απάντηση εκείνη την ώρα, που όμως έθεταν σημαντικά ερωτήματα για την ερευνητική μου υπόθεση «στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης»…

Πλατάνια, η νέα εκκλησία της αγίας Ελένης, νοτιοανατολική όψη. (20.5. 2002)

Άφησα το παλιό κτίσμα συλλογισμένη και προχώρησα προς την καινούργια, ευμεγέθη για ξωκλήσι, εκκλησία σε μικρή απόσταση από αυτό, στα βόρεια, που δεν είχε κάποια αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα και ήταν κλειστή (φωτ.). Υπέθεσα ότι κατά πάσα πιθανότητα είναι αφιερωμένη στην αγία Ελένη, σύμφωνα και με την επιγραφή στην οδική ταμπέλα, ωστόσο μάλλον μαζί με τον άγιο Κωνσταντίνο, αφού χριστιανικά δεν διαχωρίζονται οι δύο άγιοι. Ανάμεσά στο παλιό και το νέο κτίριο  απλώνεται ένα ευρύχωρο ίσιωμα,   σκιασμένο με πεύκα και πλατάνια,  προφανώς πανηγυρότοπος,  όπως δήλωναν όχι μόνον τα ιερά κτίσματα αλλά και τα χτιστά, μόνιμα τραπέζια με τους πάγκους, προφανώς για  τα πανηγυρικά συμπόσια (φωτ.). 

Πλατάνια,  Αγιαλένη, 20.5.2002. Πάνω και κάτω:  η νέα διαμόρφωση της βρύσης  πάνω στην πλαγιά, όπου και  ίχνη από   την "ανασκαφή " που έγινε για το "ξέχωμα" της Αγιαλένης το 1955, Το  κτίσμα που ξεθάφτηκε   φαίνεται στο βάθος αριστερά.

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Η  λιθαρένια γούρνα  της παλιάς ροοκρήνης πάνω στο τοίχωμα της νέας (20.5. 2002)

Δυτικά, πάνω στην πλαγιά του βουνού που έφερε σημάδια σκαψίματος, ήταν χτισμένη η κρήνη, το νερό της οποίας έτρεχε ασταμάτητα δίνοντας μια ηχητική υπόκρουση στο χώρο. Στο κέντρο του πανηγυρότοπου ένας μικρός, τετράγωνος χώρος 1χ1 μ., περίπου,  ήταν περιφραγμένος με σιδερένιο κιγκλίδωμα που περιέβαλλε έναν σταυρό και μια μαρμάρινη πλάκα με επιγραφή [φωτ] .

Πλατάνια, Αγιαλένη. Στο κέντρο το κιγκλίδωμα που περιβάλλει τον σταυρό  και την  ενεπίγραφη πλάκα  με την ημερομηνία της "εύρεσης" Δεξιά η καινούργια εκκλησία και στο άκρο αριστερά,  η βόρεια πλευρά της παλιάς. Στο βάθος, πίσω από τον κορμό του δέντρο, η ροοκρήνη (2.9.2001)

Καθώς πλησίαζα να διαβάσω την επιγραφή,  άκουσα θόρυβο αυτοκινήτου και ένα φρενάρισμα πάνω στα χαλίκια. Ήταν ένα αγροτικό αυτοκίνητο, από το οποίο κατέβηκαν ένας σχετικά νέος προς μεσόκοπο, άνδρας και μια έφηβη κοπέλα, πατέρας και κόρη, υπέθεσα.  Τους πλησίασα και, προσποιούμενη την εντελώς ανήξερη, ρώτησα αν ήξεραν να μου πουν τι μέρος είναι αυτό. Ο άνδρας με μεγάλη προθυμία μου απάντησε ότι «είναι η Αγιαλένη, την οποία βρήκανε οι χωρικοί όταν σκάψανε…» «Τι σκάψανε; Πώς, γιατί;» ρώτησα εγώ. Μου αφηγήθηκε ότι το 1955, μια κοπέλα, 17χρονών τότε, είδε στον ύπνο της πολλές φορές την αγία Ελένη που της υποδείκνυε να σκάψει σε αυτό το χώρο και θα εύρισκε ένα σταυρό» (η πλήρης,  απομαγνητοφωνημένη συνομιλία στο Επίμετρο 1, Συνομιλία αρ. 2).

 Ακολούθησε μια μακρά αφήγηση όπου μου αποκαλύφθηκαν τα γεγονότα (όπως τα θυμόταν αμυδρά ό ίδιος που ήταν μικρό παιδί την εποχή των γεγονότων αλλά  και από τις μεταγενέστερες αφηγήσεις)  μετά τα όνειρα,  τα οποία μετά από πολλές διαφωνίες και δισταγμούς είχαν οδηγήσει εν τέλει σε ομαδικές, εθελοντικές και εκτεταμένες   ανασκαφές από τους χωρικούς πάνω  στην πλαγιά σε αυτό το σημείο όπου υπήρχε ανέκαθεν το τοπωνύμιο στην Αναγιαλένη και πηγή το νερό της οποίας έτρεχε ακόμα εκεί δίπλα μας.  Οι ανασκαφές αποκάλυψαν το περίεργο κτίσμα που ήταν επιτόπου και έναν σταυρό ή εικόνα, κατά τα λεγόμενά του. Θεώρησαν ότι το ιερό κτίσμα ήταν αφιερωμένο στην αγία Ελένη, λόγω του ότι αυτή παρουσιάστηκε στο όνειρο και ζήτησε την ανασκαφή, και λόγω του  παλιού τοπωνύμιου Αγιαλένη,  και δεν θέλησαν να το πειράξουν όπως το βρήκαν, χωρίς σκεπή, και ότι του έφτιαξαν μετά το στέγαστρο για να το προστατεύσουν, ενώ έχτισαν  με προσφορές των κατοίκων τη νέα εκκλησία των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης για να γίνεται ο εκκλησιασμός και το πανηγύρι στη γιορτή των Αγίων.  Επίσης ότι το όνειρο, χρόνια πριν από την κοπέλα, το είχε δει μία άλλη, παντρεμένη γυναίκα, νύφη στο χωριό, αλλά δεν της είχαν δώσει σημασία, μέχρι που το είδε και η χωριανή κοπέλα, οπότε ο Δεσπότης Κυπαρισσίας έδωσε την άδεια να γίνουν οι αυθόρμητες ανασκαφές, χωρίς βεβαίως να έχει ενημερωθεί και λάβει γνώση των «ανασκαφών»  η Αρχαιολογική Υπηρεσία…  

Είχα μείνει άναυδη!  Η ιστορία είχε μεγάλο ενδιαφέρον και έπρεπε τώρα  να βρω και άλλους από το χωριό να μου αφηγηθούν τα γεγονότα, κυρίως ηλικιωμένους που θα τα είχαν ζήσει και θα θυμούνταν. Οι συνομιλητές μου έφυγαν και εγώ, αφού περιηγήθηκα, παρατήρησα και φωτογράφισα τον ιερό  χώρο της Αγιαλένης, κατευθύνθηκα προς το χωριό Πλατάνια για να συγκεντρώσω και άλλες πληροφορίες.

Στην αυλή ενός σπιτιού πάνω στον κεντρικό δρόμο, συνάντησα να κάθονται και να απολαμβάνουν την κουβέντα τους τρία άτομα, δύο γυναίκες και έναν άνδρα.

Στάθηκα και έπιασα  κουβέντα μαζί τους, θέλοντας όχι μόνο να διασταυρώσω τα όσα μου είχαν πει οι συνομιλητές μου πριν λίγο αλλά και να μάθω ίσως περισσότερα σχετικά. Μετά τα προκαταρτικά για το ποια είμαι και τι ζητάω στο χωριό, η κουβέντα επικεντρώθηκε στην  Αγιαλένη ωσάν να μην γνώριζα ήδη κάτι για τα γεγονότα της «ανασκαφής» της.

Οι πληροφορίες που μου έδωσαν οι δύο νέες σχετικά γυναίκες ήταν λίγες, αλλά ήταν ενδιαφέρον το ότι παρά το ότι ήταν ξένες, όπως είπαν  (μάλλον νύφες ή εργαζόμενες στο χωριό), γνώριζαν έστω τα βασικά για την ιστορία.  Ο γέροντας που ήταν αυτόπτης μάρτυς, όπως είπε, στα γεγονότα της ανασκαφής, αναφέρθηκε συνοπτικά σε αυτά και κυρίως στην νέα κοπέλα που είδε το όνειρο, αφήνοντας ωστόσο να εννοηθεί ότι το όνειρο το είχε δει και άλλη γυναίκα, πριν από αυτή. Για μένα ήταν σημαντικό επίσης το ότι επιβεβαίωσε ότι εκεί κοντά στην Αγιαλένη καλλιεργούσαν δημητριακά και ότι υπήρχαν και αλώνια  (η πλήρης, απομαγνητοφωνημένη συνομιλία μας στο Επίμετρο,  συνομιλία αρ.3).

Καθώς δεν με έπαιρνε ο χρόνος να παραμείνω και άλλο στο χωριό, αρκέστηκα προς το παρόν σε όσα είχα μάθει και διασταυρώσει στη σύντομη αυτή, πρώτη επίσκεψη, αποχαιρέτισα τους συνομιλητές μου και έφυγα. Στο δρόμο, οδηγώντας,  συλλογιζόμουν αυτή τη σημαντική, όπως έδειχνε, τοπική ιστορία «εύρεσης» και επαν-ίδρυσης ιερού τόπου μέσω  ιερής «επιφάνειας» της Αγιαλένης σε όνειρο. Υπάρχουν βεβαίως πάμπολλες «παραδόσεις» κατά τόπους για «εύρεση» εικόνας κατόπιν επιφάνειας αγίων σε όνειρο, συχνά  της Παναγίας,  και χτισίματος εκκλησίας ή –κυρίως– μοναστηριού επιτόπου ή σε κοντινό στην «εύρεση»  σημείο, αλλά τέτοιου είδους ομαδική ανασκαφή για εύρεση κτιρίου και μάλιστα με επιφάνεια τής όχι και τόσο «αγίας», αγίας Ελένης/Αγιαλένης, δεν γνώριζα, περίπτωση πολύ σημαντική βεβαίως για την ερευνητική μου υπόθεση. Μου είχε κινήσει το ενδιαφέρον όχι τόσο η νέα κοπέλα που έλεγε ότι είχε δει το όνειρο και κινητοποίησε τον Δεσπότη και τους κατοίκους  για την «ανασκαφή», όσο η παντρεμένη γυναίκα που είχε δει πρώτη το όνειρο, αρκετά χρόνια νωρίτερα, κατά τις μαρτυρίες. Καθώς είχα πληροφορηθεί ότι ζούσε, γερόντισσα πια, στο χωριό, ήθελα να την γνωρίσω, να δω την προσωπικότητά της, να μου αφηγηθεί τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πρωτο-είδε το όνειρο.  Προγραμμάτισα λοιπόν επιτόπου την επόμενη επίσκεψή μου στα Πλατάνια  τον επόμενο χρόνο, στο πανηγύρι της Αγιαλένης, όπως και είχα υποσχεθεί στους πρώτους συνομιλητές μου.

Πλατάνια. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης 20-21/5/2001

 Επανήλθα λοιπόν  στα Πλατάνια με δική μου τώρα πρωτοβουλία και έξοδα, για το πανηγύρι της Αγιαλένης  βράδυ, δύο ημέρες πριν  τη γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Ανηφορίζοντας την ορεινή διαδρομή προς τα εκεί  με το αυτοκίνητό μου, έκανα στάση στο χωριό Σιδηρόκαστρο, όπως είχα υποσχεθεί σε έναν γέροντα που μου είχε δώσει πληροφορίες για να βρω το χωριό Πλατάνια και την Αγιαλένη, κατά την πρώτη μου επίσκεψη εκεί. Χάρηκε πολύ που πήγα και κάθισα αρκετή ώρα μαζί του και με την γυναίκα του και μιλήσαμε για το Σιδηρόκαστρο και παλιές ιστορίες του χωριού,  μου χάρισε μάλιστα και το πολύ ενδιαφέρον, δίτομο βιβλίο  του τοπικού λόγιου Παν. Κωνσταντινίδη-Τριφύλιου, Το Σιδερόκαστρο στην Ιστορία, 401 π.Χ. -1980 μ.Χ., Αθήνα 1981. Φεύγοντας περιηγήθηκα την όμορφη κωμόπολη με το βαρύ αυτό όνομα και συνέχισα για τα Πλατάνια (φωτ).   

  

Σιδηρόκαστρο Τριφυλίας Μεσσηνίας. Μερική άποψη του κλιμακωτού χωριού όπως φαίνεται από το ναό του αγίου Νικολάου (19.5.2002)

Σιδηρόκαστρο Τριφυλίας Μεσσηνίας. Ο ενοριακός ναός του αγίου  Νικολάου (19.5.2002)

Σιδηρόκαστρο Τριφυλίας Μεσσηνίας.  Η "Πάνω Βρύση".  Στην κορυφή της το  δέντρο που ονομάζεται " το σφεντάμι του Κολοκοτρώνη"  (19.5.2002)

Πλατάνια, Β΄επίσκεψη 

Απεικόνιση του χωριού Πλατάνια από δορυφόρο (πρόσβαση 4.5.2020). Η καρφίτσα δηλώνει  κατά προσέγγιση το σημείο όπου  υποθέτω ότι βρίσκεται η Αγιαλένη εκεί όπου διακρίνονται δύο κτίρια κάτω από αυτήν. Στο πάνω μέρος της εικόνας στο κέντρο, η λευκή κηλίδα είναι ο "Πύργος του μπάρμπ' Αλέκου" (πηγή: googleearth)  

Θα παρέμενα δύο ημέρες στο χωριό,  ώστε να συμμετέχω στο πανηγύρι της Αγιαλένης αλλά για  να πάρω βεβαίως κι άλλες συνεντεύξεις και να μάθω όσο το δυνατόν περισσότερα για τα γεγονότα. ΄Εκλεισα δωμάτιο στον νεόκτιστο τότε, περίφημο τοπικά, «Πύργο του μπάρμπ’ Αλέκου», ένα κυκλικό, πετρόκτιστο κτίριο σε σχήμα φάρου στην άκρη του χωριού, κρεμασμένο πάνω απ’ το φαράγγι της Νέδας, καμάρι των Πλατανιωτών. (Χτίστηκε με δωρεά του Πλατανιώτη Κώστα Αρνόκουρου και είχε εγκαινιαστεί επισήμως ως πολιτιστικό κέντρο του χωριού στις 15/11/1998,  και  διέθετε τότε λίγα δωμάτια προς ενοικίαση).

Πλατάνια, ο "Πύργος του μπαρμπα Αλέκου"  και το αμφιθέατρο εκδηλώσεων (πηγή φωτογραφίας, πρόσβαση 4.5.2020: https://www.facebook.com/photo?fbid=207701585960590&set=a.207701582627257)

 Ήμουν σίγουρη ότι εκτός από πολλές άλλες γυναίκες και χωριανούς, θα συναντούσα εκείνες τις ημέρες και την 80χρονη πλέον, γερόντισσα γυναίκα που είχε δει  πρώτη το όνειρο με την Αγιαλένη, και είχα ανυπομονησία και αγωνία να την προλάβω ζωντανή, ως πολύτιμη και πρωτογενή πηγή, αν βεβαίως μπορούσε ακόμα να θυμάται και να θελήσει να μου αφηγηθεί το όνειρο και τα προ 50ετίας συμβάντα που το ακολούθησαν…

Πλατάνια, 20.5.2002. Η πλατανοσκεπής πλατεία του χωριού. Στο βάθος αριστερά διακρίνεται η πέτρινη βρύση

Πλατάνια, 20.5.2002.  Χαρακτηριστικό, παλιό διώροφο  σπίτι

  

Πλατάνια, 20.5.2002.  Εμπρός στέγη καλυμμένη με πλάκες  και πίσω με κεραμίδια, σε παλιά σπίτια του χωριού. Αριστερά φαίνονται  και σύγχρονα κεραμίδια

Το πρωί της παραμονής της γιορτής, 20/5, περιηγήθηκα το όμορφο, δροσερό  χωριό σκαρφαλωμένο αμφιθεατρικά πάνω στην πλαγιά που δεσπόζει στη νότια πλευρά του φαραγγιού της Νέδας [φωτ.].  Πανύψηλα, θαλερά και βουερά πλατάνια (εξού και το όνομα του χωριού) σκιάζουν την πλατεία και την πολύκρουνη, χτιστή  βρύση με το κρύο νερό (φωτ.). Μερικά από τα παλιότερα πετρόχτιστα, διώροφα  ως επί το πλείστον,  σπίτια διατηρούν εν μέρει την παλιότερη κάλυψη της στέγης με πλάκες από ντόπιο σχιστόλιθο, στεγαστική πρακτική που υποδηλώνει και την παλαιότητα του χωριού. Φαινόταν να είναι κεφαλοχώρι, όχι μόνο λόγω μεγέθους αλλά κυρίως γιατί βρίσκεται σε κομβικό σημείο, δεσπόζοντας πάνω από τη νότια άκρη του λίθινου γεφυριού της Νέδας, που συνδέει την Ηλεία με την Μεσσηνία (την ορεινή Τριφυλία με την Φιγάλια και παραπέρα με τη Γορτυνία της Αρκαδίας),  του μοναδικού γεφυριού πάνω στο ποτάμι και στο φαράγγι του σε αυτή τη δύσβατη  ορεινή περιοχή (το νέο γεφύρι από μπετόν σε αυτό το σημείο μόλις είχε ολοκληρωθεί και δοθεί στην κυκλοφορία). 

Πλατάνια, 20.5.2002. Από πάνω προς τα κάτω: Η θέση "Πλατανιά" στο φαράγγι του ποταμού Νέδα κάτω από το χωριό, όπου και το μονότοξο πέτρινο γεφύρι.

 Πλατάνια, 20.5.2002.  Βράχος-εικονοστάσι που σηματοδοτεί τη ξωκλήσι  της "Παναγίτσας"  κοντά στο γεφύρι του ποταμού Νέδα. 

 Κατέβηκα το χωμάτινο τότε, απότομα κατηφορικό,  δρομάκι που οδηγεί από το χωριό στο πέτρινο γεφύρι (φωτ.).  Ο δρόμος καταλήγει στο μοναδικό σημείο όπου το στενό φαράγγι σχηματίζει ένα βατό, στενό σχετικά,  πλάτωμα ανάμεσα στα κάθετα, πανύψηλα και δασωμένα βουνά (που το γνώριζα ήδη από την διάβαση του ποταμού)  από όπου πέφτουν κατά διαστήματα οι καταρράχτες παραπόταμων της Νέδας εκεί κοντά (τους οποίους δεν είχα χρόνο να επισκεφθώ εκείνη την ημέρα).  Εκτός από το, αρκετά φθαρμένο, δυστυχώς, μονότοξο πέτρινο γεφύρι, στο πλάτωμα αυτό υπήρχε και ένας ερειπωμένος νερόμυλος, όπως συνέβαινε συχνά κοντά στα γεφύρια,  όπου οι μυλωνάδες εκμεταλλευόντουσαν όχι μόνο τη δύναμη του νερού των ποταμών αλλά και την ευκολία πρόσβασης στον μύλο, που δίνουν τα γεφύρια. Στην απόληξη του δρόμου που κατεβαίνει από το χωριό, ένα εικονοστάσι είναι δομημένο στην κορυφή ενός μικρού βράχου (φωτ.), στο οποίο η εικόνα σηματοδοτεί την ύπαρξη του σπηλαιώδους ξωκλησιού της «Παναγίτσας» που είναι ιδρυμένο στην απέναντι απόκρημνη όχθη του φαραγγιού, προς την πλευρά της Ηλείας, αθέατο από εκείνο το σημείο μέσα στην πυκνή βλάστηση. Περιεργαζόμουν και πάλι, μετά τη διάβαση του ποταμού πριν λίγες ημέρες, τον υπέροχο, υποβλητικό αυτό χώρο, σχεδόν σκοτεινό και κρύο από την υγρασία και τη βαριά σκιά των πλατανιών και με την υπόκρουση της βουερής ροής του ποταμού, η κοίτη του οποίου, πλήρης από τεράστιους ογκόλιθους, καθιστούσε  θορυβώδη τη ροή των παγωμένων του νερών. Αναρωτήθηκα και πάλι, όπως και κατά τη διάβαση του φαραγγιού,  αν  η σπηλιά όπου το εκκλησάκι της «Παναγίτσας» ταυτίζεται με τη σπηλιά της «Μέλαινας Δήμητρας» ή αν με κάποια άλλη σπηλιά μέσα στο στενό, δύσβατο φαράγγι που εγώ δεν είχα καταφέρει να εντοπίσω.  Αποφάσισα ότι αφενός θα επέστρεφα στα Πλατάνια για το πανηγύρι της «Παναγίτσας» στα «Εννιάμερα» της Παναγίας στις 23 Αυγούστου (βλ. για το πανηγύρι της "Παναγίτσας" στο  Επίμετρο 2, μετά τις συνομιλίες,  και φωτ.).

Ανηφόρισα πίσω στο χωριό και βρήκα πρόθυμους συνομιλητές στο καφενείο όπου πληροφορήθηκα και μερικές άλλες πτυχές  της ιστορίας της «Εύρεσης»,  που είχε ταράξει τότε τη ζωή της κοινότητας. Μου είπαν  ότι υπέθεταν πως το κτίσμα που ανασκάφηκε είναι «σταυροπηγιακό» (ναός που υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο αποστέλλει σταυρό που τοποθετείται στη θεμελίωση)   και ότι εκτός από τον Δεσπότη, οι κάτοικοι είχαν αποταθεί και σε αρχαιολόγους στην Πάτρα, οι οποίοι, σύμφωνα με τα λεγόμενα του συνομιλητή, δεν είχαν αποδώσει κάποια ιδιαίτερη σημασία στα ευρήματα, μάλλον χωρίς επιτόπια αυτοψία (βλ. στο Επίμετρο 1, απομαγνητοφωνημένη συνομιλία αρ. 4).  Από τις συνομιλίες επιβεβαίωσα την εντύπωση που είχα σχηματίσει σχετικά με την μεγαλύτερη σημασία που είχε δοθεί από την κοινότητα στη μαρτυρία και την απαιτητική παρότρυνση για την «ανασκαφή» της δεύτερης γυναίκας, της 18χρονης κοπέλας,  που είχε δει το όνειρο και την μικρή σημασία που απέδιδαν στο όνειρο της πρώτης ονειρευθείσας.  Επίσης είχα συμπεράνει ότι λόγω του ότι η κοπέλα είχε επιμείνει στην «εύρεση» Σταυρού (προφανώς ταυτίζοντας, ευνόητα,  η ίδια το τοπωνύμιο Αγιαλένη με την ιστορική αγία) είχαν ταυτίσει και όλοι οι χωριανοί την Αγιαλένη με την ιστορική αγία Ελένη, δίνοντας έμφαση ωστόσο σε αυτήν μόνη και όχι στον άγιο Κωνσταντίνο ή υποσυνείδητα συνδυαστικά με αυτόν.  Μιλούσαν ωστόσο και  για ένα ανεξάρτητο εκκλησάκι «αγίου Κωνσταντίνου» κοντά στον τόπο της Αγιαλένης, το οποίο, όπως είναι ευνόητο,  μου κίνησε την περιέργεια και ήθελα να το δω.

Αφού πέρασε το πρωινό της παραμονής της γιορτής  με τις περιηγήσεις στο χωριό και στο ποτάμι, το απομεσήμερο  πήγα στον πανηγυρότοπο της Αγιαλένης για να παρακολουθήσω τις προετοιμασίες  για την γιορτή και για τον πανηγυρικό εσπερινό. Εκεί θα εύρισκα και άλλους συνομιλητές, κυρίως γυναίκες ως συνήθως, εύκαιρες  για κουβέντα και κυρίως, υπέθετα την Ελένη Καραμπεσίνη, την πρώτη ονειρευθείσα, που αφού ζούσε, δεν υπήρχε περίπτωση να μην είναι παρούσα στον πανηγυρικό εσπερινό.  

Αγιαλένη. Πανηγυρικός εσπερινός, 20/5/2002

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός. 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός.  Πάνω και κάτω:  ο πανηγυρότοπος, βόρεια και νότια  της βρύσης 

Έφτασα νωρίς στην Αγιαλένη και ο κόσμος, κυρίως γυναίκες που περιποιούνταν τον νέο ναό και το χώρο του πανηγυρότοπου, ήταν λίγος. Περιηγήθηκα όλο τον  ωσάν ιερό τέμενος διαμορφωμένο αυτό χώρο παρατηρώντας και πάλι λεπτομερώς  τα παλιά και νέα κτίσματα, την κρήνη, τον τάφο πίσω από τη νέα εκκλησία κ.λπ.  Αφού τράβηξα πολλές  φωτογραφίες, μπήκα στον καινούργιο ναό της αγίας Ελένης (όπως τον αποκαλούν) όπου είχαν πλέον αρχίσει να μαζεύονται και άλλες γυναίκες από τα Πλατάνια και τα γύρω χωριά, για τον πανηγυρικό Εσπερινό.  Ο καινούργιος ναός που έχτισαν οι κάτοικοι για να τιμήσουν την Αγιαλένη όπως θεώρησαν πρέπον, σύμφωνα με την παραπονεμένη, επιτακτική προτροπή της  ίδιας στα ονειρέματα  «να την βγάλουν  από το χώμα»,  χτίστηκε γιατί, κατά τις μαρτυρίες τους, δεν ήθελαν να πειράξουν το ασκεπές κτίριο που είχαν ανακαλύψει κατά τη συλλογική ανασκαφή και το οποίο ταυτίζουν με παλιό ιερό κτίσμα αφιερωμένο στην Αγιαλένη, κάποιοι μάλιστα χαρακτηριζοντάς το και ως βαπτιστήριο. Ο καινούργιος ναός είναι σχετικά μεγάλος και  πολύ περιποιημένος εσωτερικά  για εκτός κατοικημένου χώρου ναό, ένα ξωκλήσι, επί της ουσίας. Οι κάτοικοι, με οικονομικές προσφορές και κοινοτική συλλογική εργασία των οποίων κτίστηκε, δηλώνουν έτσι την ιδιαίτερη τιμή, ευσέβεια και πίστη τους προς την ιερή, προστάτιδα των παιδιών και του χωριού εν γένει μορφή,  η οποία  απαίτησε με την κατ’ όνειρο  «επιφάνειά» της   να την «ξεχώσουν» και να την ανασύρουν από την λησμονιά.

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός.  Από πάνω προς τα κάτω:  στολισμός και προετοιμασία του νέου ναού της αγίας Ελένης, με πλήθος εικόνων των δύο αγίων. 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός.  Πάνω και κάτω: ΝΑ και ΒΑ γωνίες του ιερού, με πλήθος εικόνων των δύο αγίων

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός.  Η ΝΑ γωνία του ιερού στο νέο ναό , όπου αναρτημένη μία εικόνα της αγίας Ελένης ως νεαρής κόρης, μόνης με τον σταυρό, χωρίς τον άγιο Κωνσταντίνο. 

Βεβαιωνόμουν και πάλι ότι μέσα στο σύγχρονό τους επίσημο θρησκευτικό πλαίσιο οι Πλατανιώτες και οι άλλοι κάτοικοι των γύρω χωριών που βοήθησαν με προσωπική εργασία στην «ανασκαφή» και μετά οικονομικά στο χτίσιμο της νέας εκκλησίας, δεν είχαν άλλη δυνατότητα θρησκευτικά και αγιολογικά από το να προσλάβουν την «επιφανείσα», χωμένη στη γη «μακρυμαλλούσα» κόρη ή «γριά», Αγιαλένη, ως την Βυζαντινή Αυγούστα και μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου Ελένη και της αφιέρωσαν το ναό, προσθέτοντας επιβεβαιωτικά και την «εύρεση» Σταυρού και εικόνας κατά την ανασκαφή  για την  Αγιαλένη (είτε «βρέθηκαν» όντως είτε όχι, καθώς αμφισβητείται η «εύρεσή» τους, άμεσα ή έμμεσα,  από αρκετούς, πάντως,  ως «ευρεθέντα» αντικείμενα, τόσο η εικόνα, όσο και ο σταυρός, κατά τις μαρτυρίες).   Σε αυτούς τους δύο αγίους ομού αφιερώνονται εξάλλου πολλοί ενοριακοί ναοί και κυρίως ξωκλήσια, στο όνομα πάντα του αγίου Κωνσταντίνου, συν-υπονοούμενης και της μητέρας του αγίας Ελένης, ονοματοδοσία που και από μόνη της καθιστά αν όχι παραβατική, πάντως «περίεργη» την ονομασία ιερών τόπων ή ναών όπως και εδώ,  μόνον ως Αγιαλένη. Οι δύο ιστορικοί αυτοί «άγιοι» που κατείχαν την κορυφή της κοσμικής εξουσίας στο μεταίχμιο της Ύστερης Αρχαιότητας και της  απαρχής του Βυζαντίου, του παγανισμού και του Χριστιανισμού,  αναδειχθέντες από την Εκκλησία ως Ισαπόστολοι, εικονίζονται  πάντα ως ιερό ζεύγος να κρατούν τον Σταυρό που θρυλείται ότι «βρήκε» η αγία Ελένη στους αγίους τόπους ανάμεσά τους (συνδυασμός που συχνά μπερδεύει τους πιστούς για το είδος της συγγενικής τους σχέσης, δηλαδή αν είναι μάνα-γιος, αδέλφια ή ανδρόγυνο) [8]. Αυτή την  εικόνα έβλεπα σε αφθονία μέσα και σε  αυτό το ναό, πάνω στο τέμπλο,  σε προσκυνηματικά στασίδια και στους τοίχους (φωτ.).  Πάρ’ όλ’ αυτά, δεδομένης της παμπάλαιας τοπωνυμίας Αγιαλένη και της ταυτιζόμενης με αυτό ιερής μορφής η οποία είχε  προκαλέσει  μέσω της επιφάνειας στα όνειρα αυτό το χτίσιμο, ο νέος αυτός ναός δεν ονομάστηκε, ούτε ονοματίζεται από κανέναν στην καθομιλουμένη, τυπικά  ως «Αγιοκωσταντίνος» αλλά παραβατικά ως Αγιαλένη…

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός. 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός.  Το παλιό κτίσμα/παρεκκλήσι της Αγιαλένης εορταστικά  ανθοστολισμένο

Μια μεγάλη εικόνα των δύο αγίων, ανθοστολισμένη ήδη,  ήταν ακουμπημένη πάνω στο νότιο τοίχο της εκκλησίας, εξωτερικά. Κοντά στην εικόνα  γυναίκες καθισμένες γύρω από τραπέζια φορτωμένα με σωρούς λουλουδιών, κυρίως τριαντάφυλλα λόγω εποχής, έφτιαχναν κεφάτες και με ευλάβεια γιρλάντες για να στολίσουν  αυτήν και άλλες εικόνες μέσα στο ναό, στο τέμπλο και στα στασίδια (φωτ.).  Δεν είχαν παραλείψει βεβαίως να ανθοστολίσουν και το παλιό κτίσμα της Αγιαλένης που είναι σαν παρεκκλήσι του νέου  ναού της αγίας Ελένης. 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός. Γυναίκες ετοιμάζουν γιρλάντες και στεφάνια με λουλούδια του Μάη  από τους κήπους για τον στολισμό των εικόνων και του ναού 

 Τις πλησίασα και τους έπιασα κουβέντα.  Πληροφορήθηκα και πάλι τα σχετικά με τις «ανασκαφές», τα ίδια πάνω-κάτω με αυτά των άλλων συνομιλητών,  αλλά και επιπλέον πληροφορίες για το άλλο εκκλησάκι του «Αγιοκωσταντίνου» ή «Κωσταντίνοι».  (βλ. απομαγνητοφωνημένες συνομιλίες στο Επίμετρο 1, αρ. 5,6)

Μια που ανέφεραν ότι αυτό το εκκλησάκι δεν απείχε πάνω από 200μ. από τον πανηγυρότοπο της Αγιαλένης,  τις παρακάλεσα αν μπορούσε κάποια  να με συνοδεύσει ως εκεί, καθώς αργούσε ακόμα ο Εσπερινός. Προσφέρθηκε μία γυναίκα με προθυμία και ξεκινήσαμε για να πάμε εκεί, κατευθυνόμενες βόρεια του ναού της αγίας Ελένης. 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Βαδίζοντας προς τον "Αγιοκωσταντίνο" μέσα από τα κριθαροχώραφα 

 Πήραμε ένα χωμάτινο μονοπάτι μέσα από αθέριστα,  αγριεμένα κριθαροχώραφα (να τη η «κριθαρο-θεά», σκεφτόμουν εγώ) και αφού παραμερίσαμε τα κλαδιά κάποιων θάμνων, φάνηκαν ίχνη τοίχου (φωτ.). «Να, φτάσαμε στον Αγιοκωσταντίνο», μου είπε η ξεναγός μου… Κοίταζα έκπληκτη και την ρώτησα, αυτό το χάλασμα εννοείτε εκκλησάκι; Ναι, μου απάντησε, αυτός ο τοίχος είναι, δεν φαίνεται καλά μέσα στα κλαδιά, πάει γύρω-γύρω, σα δωμάτιο ανοιχτό, χωρίς σκεπή, έτσι το ξέρουμε πάντα, όπως το βλέπεις, όχι σαν ολόκληρη εκκλησία. Παραμερίζοντας κι άλλα κλαδιά, κατάλαβα ότι όντως, ο χαμηλός αυτός  τοίχος, ύψους 1μ. περίπου, συνεχιζόταν σχηματίζοντας ένα τετράπλευρο, παραλληλόγραμμο κτίσμα με προσανατολισμό Ανατολή-Δύση  με ένα άνοιγμα σαν είσοδο στη δυτική πλευρά. 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.Το  ασκεπές"ξωκλήσι"  "Αγιοκωσταντίνος".  Στο βάθος διακρίνεται η ανατολική πλευρά του τοιχίου με την εσοχή για το εικονοστάσι.

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.Το  ασκεπές"ξωκλήσι"  "Αγιοκωσταντίνος". Αριστερά κάτω διακρίνεται το  νότιο τοιχίο και στο βάθος μέρος του δυτικού με το άνοιγμα της εισόδου.   

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.  Το  ασκεπές"ξωκλήσι"  "Αγιοκωσταντίνος".  Πάνω και κάτω: το εικονοστάσι στην ανατολική πλευρά  (20.5.2002).

Η  χτισμένη, ολοκληρωμένη και ισοϋψής  απόληξη των τοίχων στο πάνω μέρος, δήλωνε πως δεν επρόκειτο για χάλασμα αλλά ότι ήταν έτσι, σε αυτό το ύψος, από κατασκευής.  Προσπάθησα να ανοίξω δίοδο στη βλάστηση και μπήκα μέσα. Το δάπεδο ήταν πλακοστρωμένο με  χορτάρια ανάμεσα στις πλάκες, πλακόστρωση που σήμαινε ότι ο υπαίθριος αυτός, πλην  περιφραγμένος με τοιχίο χώρος, δεχόταν επισκέψεις, προφανώς για θρησκευτική χρήση, αφού οι ντόπιοι το ονομάζουν Αγιοκωσταντίνο. Η γυναίκα μού εξηγούσε ότι σε ένα περβάζι στο ανατολικό μέρος του τοιχίου, υπήρχε εικόνα και ότι εκεί άναβαν κανένα κεράκι οι γυναίκες αλλά δεν γίνονται λειτουργίες. Όντως, στην ανατολική πλευρά υπήρχε ένα κατεστραμμένο εικονοστάσι και κάτι υπολείμματα κορνίζας από εικόνα, η τυπική των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, υπέθεσα (φωτ.). Η βλάστηση που το έπνιγε και η εσωτερική κατάσταση του χώρου έδειχνε ότι είχαν περάσει πολλά χρόνια από την τελευταία φορά που χρησιμοποιήθηκε.  Το κτίριο για μένα ήταν μια ακόμα αινιγματική περίπτωση ασκεπούς ιερού κτίσματος,  υπαίθριου, ανάλογου με αυτά της Αγιαλένης της Αλίφειρας και της Αγιαλένης εκεί, στα Πλατάνια, μόνο που αυτό εδώ δεν έχει σχήμα σταυρού. Η ονομασία του ως  «Κωνσταντίνοι» που είχε αναφέρει μια γυναίκα, με προβλημάτισε επίσης. Και αυτό γιατί μόλις πριν λίγες ημέρες είχα επισκεφθεί το γειτονικό στα Πλατάνια χωριό Κωνσταντίνοι στον Καποδιστριακό Δήμο Ανδανίας, που τα   αρχαιολογικά ευρήματα και οι τοπικές προφορικές παραδόσεις εκτιμώ ότι το συσχετίζουν με την Δήμητρα και με τους Διόσκουρους αλλά έμμεσα και με την θεά Ελένη.[9] Να είχε  άραγε κάποτε σχέση και αυτό με τους Διόσκουρους,  δεδομένης της γειτνίασης και του χωριού  Κωνσταντίνοι  με μιαν ακόμα  Αγιαλένη όπως και εδώ, συλλογιζόμουν, ή μήπως, μια που βρίσκεται τόσο κοντά στην Αγιαλένη να ήταν  αυτό το παλιό  ιερό της Αγιαλένης,  κοντά στο οποίο να χτίστηκε πρόχειρα το υποτιθέμενο Βαπτιστήριο και να έγινε αυτό «Αγιοκωσταντίνος»;[10] 

Κερπινή Γορτυνίας Αρκαδίας. Πάνω και κάτω: Το "ξωκλήσι" του Αγιοκωσταντίνου, παρόμοιο με αυτό στα Πλατάνια. Αποτελείται από ένα χαμηλό περίβολο με μεγάλες  (αρχαίες;) πέτρες και ένα πρόσθετο εικονοστάσι με την εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης  πάνω την ανατολική πλευρά του, που εντόπισα τον επόμενο χρόνο κατά την επιτόπια έρευνα (Σεπτ. 2003)

Κράτησα και αυτές  τις σκέψεις  για το άλυτο αίνιγμα των ασκεπών ξωκκλησιών, σχετικών με την αγία Ελένη/Αγιαλένη  για τον εαυτό μου και επιστρέψαμε μαζί με την τόσο εξυπηρετική γυναίκα στον πανηγυρότοπο της Αγιαλένης.

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός. Πάνω και κάτω: οι "πεντάρτοι" στο κέντρο του ναού, για να ευλογηθούν για την "Αρτοκλασία" 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός. Σεβάσμιες, ηλικιωμένες  γυναίκες δίπλα στην εορτάζουσα εικόνα των αγίων Κ+Ε.  Δεξιά η Ελένη Καραμπεσίνη, η οποία είχε δει πρώτη το όνειρο με την Αγιαλένη.

Οι γυναίκες και οι πανηγυριστές είχαν πληθύνει στο χώρο έξω από την εκκλησία.   Ανάμεσα στις γυναίκες που έπλεκαν ακόμα γιρλάντες με λουλούδια, καθόταν και η κυραΛένη Καραμπεσίνη,  η ηλικιωμένη 80χρονη που είχε δει πρώτη το όνειρο με την Αγιαλένη, όπως μου την σύστησαν αμέσως μόλις έφτασα, προς χαρά μου.  Η κυραΛένη ξεχώριζε ανάμεσα στις άλλες γυναίκες με την ηρεμία και το χαμόγελό της. Με μάτια σκούρα, που γυάλιζαν κάπως και κοιτούσαν με έντονη προσήλωση σε συγκεκριμένο σημείο, καθόταν ανάμεσα στις άλλες γυναίκες χωρίς να δουλεύει και εκείνη, αλλά τους έδινε χωρίς έπαρση ή πιεστικά κάποιες οδηγίες και παρατηρούσα αυτές να της απευθύνονται με κάποιο σεβασμό, τόσο από τον τρόπο που άκουγαν τις υποδείξεις της όσο και από τον τρόπο που την χαιρετούσαν  όσοι έφταναν,  συγχωριανοί της και άλλοι προσκυνητές (φωτ.).

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός. Η συνομιλήτρια Ελένη Καραμπεσίνη, δίπλα στην ανθοστολισμένη εικόνα των αγίων  Κωνσταντίνου και Ελένης.

 Την πλησίασα και της εξήγησα ποια είμαι και γιατί κυρίως βρισκόμουν εκεί, καθώς και κάποια από  όσα γνώριζα για την ιστορία της Αγιαλένης,  παρακαλώντας την να μου αφηγηθεί το όνειρο και τη δική της εμπειρία για τα τότε γεγονότα, απαντώντας και σε σχετικές ερωτήσεις, ώστε η ιστορία να καταγραφεί και από την δική της σκοπιά, ως ενός από τα κεντρικά πρόσωπα, τότε. Πόσο μάλλον που ήταν ανέφικτη η συνομιλία με την δεύτερη «ονειρευθείσα»,  η οποία είχε μεταναστεύσει στην Αυστραλία… 

Παρόλο που μου είπε ότι η όρασή της ήταν ελάχιστη πλέον (έτσι εξηγούνταν το περίεργο κάπως βλέμμα της), ευτυχώς ήταν πρόθυμη να συνομιλήσει μαζί μου, αν και, όπως είπε,  είχαν περάσει τόσα χρόνια από τα συμβάντα.   Άρχισα λοιπόν τις ερωτήσεις με ανοιχτό, μπροστά της και εν γνώσει της το μαγνητόφωνο και καταγράφηκε η πολύτιμη ιστορία της, που επιβεβαίωσε το πόσο σημαντικό ήταν το δικό της, πρώτο διαβατήριο «ονείρεμα» τόσο στην προσωπική της βιογραφική ιστορία, όσο και ως προς τις συμβολικές, ψυχολογικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, ιστορικές, περιβαλλοντικές τοπικά παραμέτρους του…  (η πλήρης συνομιλία απομαγνητοφωνημένη  στο Επίμετρο, συνομιλία αρ. 1  και 1α ) .

Αφού ολοκληρώθηκε ο ανθοστολισμός της εκκλησίας, και αφού ήλθε και ο παπάς, άρχισε ο πανηγυρικός εσπερινός και ακολούθησα την κυραΛένη και τις άλλες γυναίκες μέσα στο ναό, στο κέντρο του  οποίου είχαν τοποθετηθεί πάνω σ’ ένα στολισμένο με λευκό τραπεζομάντηλο τραπέζι και οι στολισμένες επίσης κόφες με τους χιονάτους, πασπαλισμένους με ζάχαρη, άρτους όπου και παρακολούθησα τη λειτουργία και την «αρτοκλασία»(φωτ.). Μετά την λειτουργία, οι ευλογημένοι άρτοι μοιράστηκαν στο εκκλησίασμα  (φωτ.) Αρκετά  παιδιά όπως και άλλοι προσκυνητές, άνδρες και γυναίκες, έμπαιναν και στο παλιό, «ανασκαμμένο» κτίσμα,  άναβαν κεριά και προσκυνούσαν την εικόνα [φωτ.]. Αναρωτιόμουν αν τα παιδιά προσκυνούσαν εκεί αυθόρμητα ή δασκαλεμένα από τις μανάδες τους, αν αυτές πιστεύουν  την Αγιαλένη ως προστάτιδα και των παιδιών, όπως είχε η ίδια η Αγιαλένη  «μαρτυρήσει» επιφαινόμενη  στο όνειρο της κυραΛένης.

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός. Στο κέντρο οι κόφες με τους "πεντάρτους" για την  πανηγυρική  "Αρτοκλασία". Δεξιά η ανθοστολισμένη  προσκυνηματική εικόνα των δύο αγίων.

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός. Μοίρασμα των ευλογηθέντων άρτων στο εκκλησίασμα μετά τον Εσπερινό

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός. Πάνω και κάτω: παιδιά ανάβουν κεριά στο "παρεκλήσι"  της Αγιαλένης

Αγιαλένη.  Αγρυπνία και εγκοίμηση της παραμονής προς ανήμερα της γιορτής μέσα στο ναό,  20-21/5/2001

Όταν μετά την ακολουθία του Εσπερινού έφυγε ο πολύς κόσμος, αρκετές γυναίκες παρέμειναν στην εκκλησία γιατί σκόπευαν να κάνουν άλλες ολονύχτια αγρυπνία ψάλλοντας, άλλες «εγκοίμηση» μέσα στο ναό, όλες στη χάρη Της, σε στρωσίδια που είχαν φέρει μαζί τους αλλά και σε υφαντά απλάδια της εκκλησίας, από παλιότερες προσφορές πιστών γυναικών στην Αγιαλένη (φωτ.)

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20-21.5.2002. Ολονυχτία  παραμονής  προς ανήμερα γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, "Εγκοίμηση" μέσα στο ναό 

 Είχα εντωμεταξύ, μετά τη συνομιλία μας, κερδίσει την εμπιστοσύνη και τη συμπάθεια της  κυραΛένης και καθίσαμε πάλι μαζί μέσα στην εκκλησία, εκείνη εντυπωσιασμένη κάπως από το γεγονός ότι θα ξενυχτούσα και εγώ μαζί τους. Ανάμεσα στις αγρυπνούσες γυναίκες ήταν και η κόρη της κυραΛένης, η οποία έλεγε ότι τα κόκαλα που βρέθηκαν μέσα στο κτίσμα που ανασκάφηκε όσο και στην ευρύτερη περιοχή του, είναι φυλαγμένα σε κασόνι μέσα στο ιερό της νέας εκκλησίας. Η κόρη, σε αντίθεση με την μάνα, μου φαινόταν όχι απλά πιστή αλλά σχεδόν θρησκόληπτη και πίστευε πολύ στα «θαύματα» της Αγιαλένης τα οποία μάλιστα είχαν σχέση με τη γέννηση παιδιών από άτεκνες γυναίκες, σχέση που συνάδει και με τη «δήλωση» της Αγιαλένης στο όνειρο της μητέρας της ότι προστατεύει τα παιδιά του χωριού[11]. Επίσης φαινόταν να  έχει γνώση ότι το παλιό κτίσμα μπορεί να είχε χρησιμεύσει ως βαπτιστήριο: «…Εγίνονταν πολλά πράγματα σε τούτο το μέρος. Εγινόντουσαν οι άνθρωποι χριστιανοί. Την επόμενη πέρα βρέχει. Επήγαμε, λέει, στην εκκλησία. Τι να κάνεις κύριε στην εκκλησία;…»[12].   Αφηγούνταν και ότι ένας σκελετός βρέθηκε σε στάση σαν να ήταν καθιστός και ότι είχε ένα σταυρό στο μέτωπο, οπότε υπέθεσαν ότι επρόκειτο για επίσκοπο, κατά το έθιμο να θάβονται οι επίσκοπου σε τέτοια στάση[13]. Η ίδια διηγήθηκε επίσης και ένα άλλο θαύμα της Αγιαλένης: ότι ένα παιδάκι μουγγό από διπλανό χωριό που είχε έλθει στο πανηγύρι έδειξε μέσα στο παλιό κτίσμα ένα σημείο χάμου, στο χώμα και σκάψανε εκεί, οπότε μόλις σε πέντε εκατοστά βάθος βρήκαν και έβγαλαν σκελετό μικρού παιδιού ο οποίος βρίσκεται επίσης μέσα στο κασόνι με τα άλλα κόκαλα μέσα στο ιερό  και ότι κατά την επιστροφή στο χωριό του, το παιδί βρήκε τη φωνή του και έκτοτε μιλάει. Η κυραΛένη επιβεβαίωσε τα λεγόμενα της κόρης και πρόσθεσε ότι πίσω από το βόρειο τοίχο της νέας εκκλησίας, προς την πλαγιά του βουνού, υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα υπολείμματα κτισμάτων γιατί δεν μπορούσαν να τα ισοπεδώσουνε και ότι εκεί που είναι τώρα χτισμένη η νέα εκκλησία της Αγιαλένης υπήρχαν θεμέλια και πολλά άλλα ακόμα υπολείμματα κτισμάτων γύρω σε όλο το λόφο. «Μαναστήρι ήτανε ‘δώ» κατέληξε, «και διδάσκανε τη [χριστιανική] θρησκεία γιατί εδώ δεν ύπαρχε»…  Δυστυχώς, συλλογιζόμουν εγώ, μετά τις εθελοντικές και ανεξέλεγκτες «ανασκαφές» που είχαν πραγματοποιήσει εκεί οι κάτοικοι, δεν θα μάθουμε ποτέ πλέον τι ακριβώς κτίσματα βρισκόντουσαν σε αυτό τον ιερό τόπο και σε τι χρησίμευαν…

Πλατάνια, Αγιαλένη, 20.5.2002. Παραμονή γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγυρικός εσπερινός.   Η συνομιλήτρια  στην έρευνα και πρώτη  ονειρευθείσα την Αγιαλένη, κυραΛένη  Καραμπεσίνη, 80 χρονών.

Όταν κατά το χάραμα, πριν τις 5.00 π.μ.  έφυγαν και οι γυναίκες συγγενείς της  που συμμετείχαν στην αγρυπνία για να πάνε να κοιμηθούν για λίγο πριν την πανηγυρική λειτουργία, ανήμερα πλέον της γιορτής,  καθίσαμε οι δυο μας με την κυραΛένη και χωρίς να καταγράφεται η συνομιλία μας στο μαγνητόφωνο, κατά την επιθυμία της -και ευνόητα, όπως θα δούμε παρακάτω, λόγω «προσωπικών δεδομένων»- συνεχίσαμε μια πιο εμπιστευτική κουβέντα οι δυο μας κατά την οποία όχι μόνον η ίδια ήταν εξομολογητική αλλά  απαντούσε πρόθυμα και σε όλες τις ερωτήσεις μου, ακόμα και τις πιο προσωπικές[14].

Μου διηγήθηκε τη βασανισμένη, όπως την αποκαλούσε, ζωή της κοντά στους «άγριους», «κλέφτες» Πλατανιώτες, όπως τους χαρακτήριζε,  όταν ήλθε νύφη στο χωριό (αρχές της δεκαετίας του 1940) από το χωριό της, τα Περιβόλια, «που δεν είχανε [οι Πλατανιώτες] εικόνα ούτε καντήλι στο σπίτι τους, ήσαντε άθεοι». Παρόλη την εντύπωση «κεφαλοχωριού» που είχαν  προξενήσει σήμερα σε μένα τα Πλατάνια, εκείνη  θεωρούσε το δικό της χωριό (λίγο βόρεια της ηλειακής όχθης της Νέδας, στην επαρχία Ολυμπίας, βλ. δορυφορική φωτογραφία-χάρτη)  πιο «πολιτισμένο» από τα Πλατάνια.  Μου έδινε την εντύπωση, όσο την γνώριζα, της γυναίκας-σαμάνα. Αν και δεν το δήλωνε φανερά στους συγχωριανούς, λόγω των συγκρούσεων που είχαν δημιουργηθεί τότε αλλά και της παρέμβασης της άλλης κοπέλας που έλεγε ότι ονειρεύτηκε μετά από την ίδια την αγία Ελένη (όχι την Αγιαλένη) διεκδικώντας τα πρωτεία,  μέσα της η κυραΛένη θεωρούσε δικό της «έργο» όλη την ιστορία τής ανακάλυψης της Αγιαλένης και καμάρωνε γι΄αυτό, ευχαριστημένη και κατασυγκινημένη που έβλεπε τόσο κόσμο να πανηγυρίζει εκεί, στη χάρη Της, κι ας έδιναν μεγαλύτερη σημασία στην κοπέλα, αρκεί που η Αγιαλένη είχε βγει από το χώμα και λατρευόταν όπως της άξιζε.

Μου είπε ότι η ίδια ήταν σχεδόν αγράμματη αλλά ότι είχε πάει  ως κοπέλα για τέσσερις μήνες στην Κυπαρισσία να μάθει ραπτομηχανή, οπότε θεωρούσε τον εαυτό της πιο «πολιτισμένο». Για την δική της, την πατρική οικογένεια,  μιλούσε με πολλή αγάπη και ειδικά για την «μανούλα» της, όπως την αποκαλούσε.  Ιδιαίτερα  για την μη εγγράμματη μάνα της, ότι «ορμήνευε» τα παιδιά της, ότι ήταν μεν πάμφτωχη οικογένεια πλην αξιοπρεπείς και πολιτισμένοι. Ήταν πολλά αδέλφια στο πατρικό της, έξι αδελφές και τέσσερα αγόρια. Η μεγαλύτερη αδελφή είχε παντρευτεί μέσα στο χωριό τους, στα Περιβόλια, αλλά σκοτώθηκε ο άντρας της στον Πόλεμο (του 40-44) πριν προλάβει να κάνει παιδιά και  τα πεθερικά δεν την ήθελαν [ως μόνη μέσα στο σπίτι τους, χωρίς παιδί από τον γιο τους] και την κακο-μεταχειριζόντουσαν, οπότε γύρισε χήρα στο πατρικό της.  Για τον πατέρα της έλεγε ότι έλειπε για έξι χρόνια στον πόλεμο στη Μικρά Ασία. Κάθε που ερχόταν με άδεια, γκάστρωνε τη γυναίκα του κι έφευγε.  Η μάνα της είχε γεννήσει το πρώτο της παιδί στα δεκαεννέα χρόνια της και λόγω της απουσίας του άνδρα της τόσα χρόνια, τα έβγαζε πέρα μόνη της.

Λόγω των συνθηκών φτώχειας στο πατρικό της, η ίδια «αναγκάστηκε», όπως είπε, να παντρευτεί (σε «υπογαμία», κατά τη γνώμη της) και να έλθει νύφη στα Πλατάνια, που τότε ήταν άγριο, απολίτιστο μέρος και οι κάτοικοι ζωοκλέφτες, «ζαγάρια», όπως τους χαρακτήριζε, που μάλιστα το είχαν (τη ζωοκλοπή)  και σε καμάρι. Για του λόγου το αληθές μου είπε πως  στο γάμο της είχε δει πως  για το τραπέζι, εκτός από το δικό τους [της δικής της οικογένειας] το σφαχτό [αρνί] είχαν και ένα «μαύρο», όπως το αποκάλεσε,  και μου εξήγησε ότι ήταν «κλεψιμέικο». Η ίδια το θεωρούσε πολύ κακό αυτό, απαράδεκτο, να φάνε κλεμμένο, «μαύρο»  αρνί και μάλιστα στο γάμο και έπεισε την πεθερά της να το βράσει σε χωριστή κατσαρόλα και δεν έφαγαν από το κλεμμένο ούτε η ίδια , ούτε η οικογένειά της (εμένα μου προκλήθηκε και μια απορία σχετικά, καθώς γνώριζα ότι δεν συνηθίζεται να συμμετέχει στο μεταγαμήλιο, επίσημο αυτό δείπνο η οικογένεια και οι συγγενείς της νύφης αλλά μόνο του γαμπρού). 

Στο πατρικό σπίτι του γαμπρού  ή μάλλον του πεθερού όπου μπήκε ως νύφη (στην διευρυμένη οικογένεια και την ανδρο-πατροτοπική γαμήλια πρακτική[15]) βρήκε αρχικά και συγκατοίκησε μαζί τους, όπως συνηθιζόταν, για κάποιο διάστημα με πεθερό, πεθερά, κουνιάδους, κουνιάδες. Χαρακτήρισε με στενοχώρια την οικογένεια του άνδρα της [όπως και όλο το χωριό του] άγρια, απολίτιστη, που δεν είχαν ούτε ένα εικόνισμα, ούτε καντήλι στο σπίτι τους.  Αυτό της φαινόταν αδιανόητο της ίδιας, δεν μπορούσε να ζήσει έτσι, ενώ είπε ότι την υποδέχτηκαν και της φερόντουσαν σαν «ξένη», σκληρά, επιτιμητικά και υποτιμητικά, «για τήρα η νύφη, πώς κάνει τούτο, πώς κάνει τ’ άλλο», έλεγαν, την υπέβαλλαν σε δοκιμασίες και εκείνη κατέφευγε σε τεχνάσματα για να αποφεύγει τις προσβολές, τις επικρίσεις και τις προστριβές. Ο μόνος που κάπως την στήριζε ήταν, όπως είπε, ο πεθερός της αλλά σκοτώθηκε νωρίς από τους Γερμανούς. Σιγά-σιγά όμως κατάφερε να επιβάλει τον δικό της τρόπο, όπως υποστήριζε… Έλεγε πως ο άντρας της κοιμόταν τα βράδια κοντά στα πρόβατα από το φόβο της κλεψιάς, ενώ η ίδια είχε αναλάβει τα σπαρτά, σιτάρια-κριθάρια-βρώμη: όργωμα, σπορά, θέρισμα, αλώνισμα, κ.λπ., μόνη, όπως είπε[16]. Συντωχρόνω  κατάφερε τους άντρες της οικογένειας [οι κουνιάδες κάποια στιγμή θα είχαν παντρευτεί και θα είχαν φύγει νωρίτερα από το πατρικό[17]] να σταματήσουν την κλεψιά[18] . Είχε φέρει μαζί της ως προίκα και τη ραπτομηχανή της και εκτός από την οικογένειά της, εξυπηρετούσε με ραψίματα και το χωριό, δωρεάν. Έλεγε ότι στο χωριό τη ζήλευαν γιατί ήταν αλλιώτικη, πιο πολιτισμένη, περήφανη, δουλευταρού, σοβαρή, ότι «δεν έδινε δικαίωμα» σε κανέναν. Γέννησε και ανάστησε οχτώ παιδιά για τα οποία μιλούσε με μεγάλη τρυφερότητα. Όταν αναρωτήθηκα κατόπιν αυτού πότε συνευρισκόταν με τον άντρα της ώστε να κάνει και τόσα παιδιά, αφού αυτός  κοιμόταν στα πρόβατα, μου απάντησε ότι «η μήτρα της ήταν σπίθα και άρπαζε αμέσως τα παιδιά». Όμως συνέχισε πικραμένη ότι ο άντρας της «μαρκαλιότανε» (είχε σεξουαλικές επαφές) και με άλλες γυναίκες του χωριού, πράγμα που το ήξερε η ίδια αλλά ήταν πολύ περήφανη για να δείξει ότι την πείραζε, κρατούσε η ίδια τον εαυτό της «καθαρό» από τέτοιες πρακτικές (εξωσυζυγικές σχέσεις) παρόλο που δεχόταν τέτοιες προτάσεις και μάλιστα και από συγγενείς… Με μεγάλη πίκρα μου είπε ότι αυτό που της είχε λείψει, το μόνο στη ζωή της, ειδικά από τον άντρα της, ήταν η αγάπη και η τρυφερότητα. Το σεξ αυτό καθεαυτό δεν την ενδιέφερε. «Ποτέ δεν κοίταξα τον άντρα μου» (εννοώντας γυμνό, στα γεννητικά του όργανα), «είχα τα μάτια μου κλειστά».

Είπε επίσης ότι έβλεπε και βλέπει συνεχώς όνειρα, ότι επικοινωνεί με το «απόξω» και ότι τον μόνο που «φοβάται» είναι ο αρχάγγελος Μιχαήλ (ως άγιο τιμωρό και ψυχοπομπό]. Τον αρχάγγελο Γαβριήλ δεν τον φοβάται, έλεγε, ότι τον βλέπει στον ύπνο της να την οδηγεί και να του ξεφεύγει, να παίρνει παρατάσεις (από τον θάνατο). Γέννησε τα πρώτα τέσσερα παιδιά της στο χωριό, στο σπίτι και τα άλλα στην Κυπαρισσία σε γιατρό, εκτός από το τελευταίο (το όγδοο) στην Καλαμάτα, στο νοσοκομείο. Ότι εκεί μάλιστα, στο νοσοκομείο,  εκτός από το δικό της θήλαζε τα μωρά και άλλων γυναικών του θαλάμου. Της «τα έβαζαν οι νοσοκόμες στο βυζί», όπως είπε, γιατί τα μωρά δεν χορταίνανε από τις μανάδες τους και ξυπνάγανε το γιατρό με τα κλάματά τους. Κατέληξε   ότι τώρα ζούσαν στο χωριό μόνοι οι δυο τους με τον άνδρα της, καθώς όλα τα παιδιά της είχαν φύγει, άλλα Αθήνα, άλλα Κυπαρισσία και αλλού,  λόγω δουλειάς ή γάμου. 

Δεν την ρώτησα αν γνωρίζει και βοτάνια, αν είναι δηλαδή και  θεραπεύτρια αλλά είμαι σίγουρη, εξάλλου ανέφερε συνεχώς πόσο τους βοηθάει όλους. 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι.  Πάνω και κάτω: η  ανατολή του ήλιου στον πανηγυρότοπο

Με την κουβέντα είχε φωτίσει πλέον, οπότε σταματήσαμε το κουβεντολόι και πήγαμε μαζί να ουρήσουμε σε κάτι θάμνους βόρεια της εκκλησίας και μετά στην πηγή για να πλυθούμε και να πιούμε νερό. Όταν επιστρέψαμε στην εκκλησία, την έβλεπα, παρά την ολονύχτια αγρυπνία της,  ήρεμη, ωσάν αποκαθαρμένη ("νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν",  σκέφτηκα) και δεν μου φάνηκε απρόσμενο ή προσποιητό όταν μου είπε  ότι ένιωθε ξαλαφρωμένη, ότι ένοιωθε σαν να εξομολογήθηκε. Αυτό που δεν περίμενα, ήταν το ότι με ευχαρίστησε θερμά που της έδωσα τη δυνατότητα να το κάνει, ζητώντας μου μάλιστα να την «συχωρέσω» (!) γιατί θα ματαλάβαινε σε λίγο, στη θεία λειτουργία… Την ευχαρίστησα θερμά για όλα και την άφησα καθισμένη μέσα στο ναό για την πανηγυρική λειτουργία και βγήκα έξω συλλογισμένη και συγκινημένη σχετικά με τα όσα μου είχε «εξομολογηθεί», κατά τη φράση της. Βγαίνοντας από την εκκλησία,  μόλις που «έσκαγε» ο ήλιος πάνω από το βουνό στην ανατολή  και με προϋπάντησαν οι χλωμές ακόμα αχτίδες του  μέσα στην καταχνιά τού  δροσάτου μαγιάτικου πρωινού στον έρημο μεν τούτη την ώρα πανηγυρότοπο αλλά όχι βουβό, γιατί τον πλημμύριζαν τα κελαδήματα των αγουροξυπνημένων πουλιών... (φωτ.) 
Ανατριχιάζοντας   από αυτή τη βουνήσια ομορφιά, την  πρωινή δροσιά, το ξενύχτι, την κούραση, τη συγκίνηση, ευχαρίστησα νοερά  για μια ακόμα φορά την  θεια-Ζαχαρούλα Αδαμοπούλου στο Φανάρι Ολυμπίας, η οποία μου είχε αποκαλύψει  πριν τέσσερα χρόνια  για πρώτη φορά την ύπαρξη της  Αγιαλένης  στην αρχαία Αλίφειρα,  δίνοντάς μου το μίτο που με οδηγεί να  ακολουθώ τα ίχνη της και να βιώνω  τέτοιες φυσικές ομορφιές και πονεμένες ή/και  γιορταστικές, ανθρώπινες καταστάσεις...

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι. Η κυραΛένη Καραμπεσίνη  προσκυνάει στο "παρεκκλήσι" της  Αγιαλένης

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι.   Πάνω και κάτω: προσκύνημα στο παλιό "παρεκκλήσι"της  Αγιαλένης

Σε λίγο είδα  την κυραΛένη μαζί με μια-δυο άλλες γυναίκες να μπαίνει στο παλιό κτίσμα της Αγιαλένης, αυτό  το οποίο είχαν ανασκάψει συλλογικά οι κάτοικοι σύμφωνα και με το δικό της ονείρεμα, όπου  μέσα σε βιτρίνα και πάνω  στο ανθοστολισμένο τώρα πεζούλι στον ανατολικό τοίχο του ήταν τοποθετημένες εικόνες των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και ένα  μπρούτζινο μανουάλι. Προσκύνησαν με ευλάβεια και συγκίνηση τις εικόνες και άναψαν κερί στο μανουάλι (φωτ.)… 

  Την αποχαιρέτισα καθώς μετά μπήκε στην εκκλησία για την πανηγυρική θεία λειτουργία (που επιτελούνταν μεγαλοπρεπώς με περισσότερους του ενός ιερείς) νιώθοντας  ένα είδος δέους και με σεβασμό για εκείνην,  όσο κι αν ανάλογες –και ακόμα πιο βασανισμένες– ιστορίες γυναικών είχα ακούσει πάμπολλες κατά τη διάρκεια των  πάνω από τριάντα χρόνων  της επιτόπιας έρευνάς μου από τις σχεδόν «τελευταίες των μοϊκανών» γυναίκες, σε εποχή προς το τέλος της μετάβασης από τον παλιό, παραδοσιακό αγροτικό τρόπο ζωής και των σχετικών κοινωνικών κανόνων  προς τη νεωτερικότητα, στην ορεινή Πελοπόννησο.

[Θα επανέλθω, παρακάτω, στις μαρτυρίες της κυραΛένης και την πολιτιστική, συμβολική, θρησκευτική, κοινωνική  σημασία τους καθώς και την επίδραση του ονείρου της στην τοπική κοινωνία ].

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι.   Από πάνω προς τα κάτω: το πλήθος των πανηγυριστών  στον πανηγυρότοπο

 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι. Πάνω και κάτω: "Σοφές" γερόντισσες του χωριού  συνομιλούν με τον ιερέα στον πανηγυρότιπο

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι. Παπάς και "σοφή γριά": οι δύο  ισότιμα και συχνά συγκρουσιακά  διαλεγόμενοι πόλοι της συμβολικής εξουσίας, ψυχικής παραμυθίας και ίασης  στις παραδοσιακές, αγροτικές κοινότητες.

 Δεν πέρασε πολλή ώρα και η εικόνα άλλαξε δραματικά: ο ήλιος λάμπρυνε το δασωμένο, καταπράσινο μαγιάτικο περιβάλλον ζεσταίνοντας το χώρο,    το πλήθος των  προσκυνητών και πανηγυριστών  πλημμύρισε τον πανηγυρότοπο μέσα και έξω από την εκκλησία.  Πανηγυριωτες, τόσο από τα Πλατάνια όσο και από τα γύρω κοντινά ή και πιο μακρινά χωριά, ντυμένοι  εορταστικά, γέμιζαν σαν βουερό μελίσσι  τώρα  τον πανηγυρότοπο (φωτ.).  Δεν έλειπαν και ένας-δυο πάγκοι μικροπωλητών με παιχνίδια για τα παιδιά. Η συμμετοχή στο πανηγύρι ήταν πολύ μεγάλη, δεδομένης και της  σχεδόν καλοκαιρινής εποχής στα  τέλη του Μάη και  δηλώνει ότι η Αγιαλένη (όπως και αν την φαντασιώνεται καθένας στις νοερές αναπαραστάσεις του όσο και στο συλλογικό φαντασιακό, είτε ως τη συγκεκριμένη αγία Ελένη είτε ως μια απροσδιόριστη Αγιαλένη), έχει εδραιωθεί στην πίστη των ντόπιων και απολαμβάνει το σεβασμό και την ευλάβεια των προσκυνητών της, που της προσκομίζουν και τάματα υπέρ υγείας. Ενδεικτικό της σημασίας που αποδίδουν σε αυτό το τέμενος όπου ήταν «χωμένη» η Αγιαλένη και που το  δημιούργησαν οι κάτοικοι ως νέο ιερό τέμενος σχεδόν «εκ του μη όντος», με αφορμή τα όνειρα των γυναικών,  είναι και το ότι ο δραστήριος πολιτιστικός Σύλλογος των Πλατανιωτών φέρει το όνομα «Η αγία Ελένη».  Τα μέλη του Συλλόγου έχουν  εγκαταστήσει  μόνιμα  τραπέζια κάτω από τα πλατάνια  με πάγκους στρωμένους εκείνη την ημέρα πανηγυρικά με πολύχρωμα υφαντά κιλίμια για καθίσματα, όπου θα λάβαινε χώρα το πανηγυρικό συμπόσιο (φωτ.).  

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι. Τεμαχισμός και μοίρασμα στο εους πανηγυρώτες  των άρτων που ευλογήθηκαν κατα την πανηγυρική θεία λειτουργία

Με το σχόλασμα της εκκλησίας και μετά την αρτοκλασία, όλοι, άνδρες, γυναίκες, γέροντες, νέοι, παιδιά,  κυκλοφορούσαν άλλοι τρώγοντας τον ευλογημένο άρτο, άλλοι προσκυνώντας στο παλιό κτίσμα, άλλοι  πίνοντας νερό από τη βρύση της Αναγιαλένης  με αγκαλιές, φιλιά, ανταλλαγή ευχών.  

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι.  Επιμνημόσυνη δέεηση στον τάφο μοναχού βόρεια της εκκλησίας

 Στη γιορτή μιας χθόνιας ιερής μορφής, δεν γίνεται να λείπει και η μνεία των  νεκρών στον πανηγυρότοπο. Εδώ η επίκληση των νεκρών έπιτελέστηκε μέσω   ενός  τρισάγιου/επιμνημόυνης δέησης βόρεια της νέας εκκλησίας, πάνω στο  μνήμα  ενός άνδρα ο οποίος  είχε μονάσει κάποια χρόνια στην Αγιαλένη  και είχε αφήσει ευχή να τον θάψουν στον ιερό τόπο της ( φωτ., βλ. και  στο Επίμετρο 1, συνομιλίες 4, 5). 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι. Στο βάθος αριστερά  φαίνεται το αυτοκίνητο που ξεφορτώνει τις ψημένες ήδη γουρουνοπούλες 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι. Τεμαχισμός της ψημένης γουρουνοπύλας προς πώληση στους πανηγυριώτες

 Εν τω μεταξύ είχε  φτάσει και ένα κλειστό φορτηγό αυτοκίνητο τύπου «βαν» από το οποίο ξεφόρτωναν ήδη τις δημοφιλείς και απαραίτητες στα πανηγύρια της Πελοποννήσου και δη της Μεσσηνίας  –και όχι μόνο– γουρουνοπούλες (τοπικά «μπουζοπούλες») ροδοκοκκινισμένες, ψημένες ήδη στη σούβλα, τις οποίες  τοποθετούσαν πάνω σε έναν πάγκο και ο χασάπης τις τεμάχιζε σε μερίδες με ένα μπαλτά, για να αγοράσουν  οι πανηγυριώτες και να φάνε επιτόπου (φωτ.). Η έντονη αυτή προτίμηση στα χοιρινά, ιερά ζώα της θεάς Δήμητρας,  στη Μεσσηνία (ακόμα και στις εθνικές οδούς  βλέπει κανείς καθημερινά πάγκους-βιτρίνες με τζάμια  να πουλούν ψημένες γουρουνοπούλες, φωτ.), συνάδει ίσως και με την έντονη λατρεία της θεάς ειδικά στη γειτονική Ανδανία της Άνω Μεσσηνίας στην Αρχαιότητα[19]. 

 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Πανηγυρικό συμπόσιο  με συμμετοχή του ιερέα και εορταστικές προπόσεις  από μέλη του  τοπικού πολιτιστικού συλλόγου "Η Αγία Ελένη" και άλλων χορηγών  του ιερού τεμένους της Αγιαλένης και του πανηγυριού

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002. Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι.  Από πάνω προς τα κάτω: συλλογικός συμποσιασμός  των ντόπιων και ξένων προσκυνητών, στον πανηγυρότοπο. 

Στα μόνιμα τσιμεντένια και σε άλλα φορητά, πλαστικά τραπέζια  είχαν ήδη καθίσει και άρχιζαν να τρώνε το πλήθος των πανηγυριωτών, με τους ιερείς και τους προύχοντες στο πιο κεντρικό από αυτά (φωτ.). Σε αυτό με  κάλεσαν και εμένα να καθίσω ως συνδαιτυμόνας, καθώς είχα ήδη μιλήσει με τον ιερέα, με κάποιους από τα μέλη του Συλλόγου, τους Επιτρόπους της εκκλησίας κ. ά. και γνώριζαν ποια είμαι και τι κάνω. Ένας μάλιστα από αυτούς  με προσκάλεσε να πάω, μετά το πανηγύρι στην Αγιαλένη, οπωσδήποτε στο σπίτι του όπου θα επακολουθούσε γλέντι με συγγενείς και φίλους και θα έλεγαν και τοπικά παραδοσιακά τραγούδια, οπότε δέχτηκα ευχαρίστως την πρόσκληση.

Μετά το φαγοπότι άφησα τον πανηγυρότοπο που άδειαζε ήδη σιγά-σιγά από κόσμο και  ακολούθησα έναν από τους επιτρόπους της ενοριακής εκκλησίας του άη-Γιάννη για μια ξενάγηση που προσφέρθηκε να μου κάνει στο χωριό και κυρίως γιατί μου είπε ότι είχαν στο ναό  φυλαγμένη την εικόνα που «βρέθηκε» μέσα στο παλιό κτίσμα κατά την ανασκαφή και ήθελα να την δω (φωτ.).

 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002.  Η μεταλλική εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης,  η  οποία,  σύμφωνα με τη μαρτυρία της ονειρευθείσας Ευγενίας Κανελλάκη,  θεωρείται ότι βρέθηκε κατά την "ανασκαφή" του παλιού κτίσματος. 

Ο επίτροπος κάθ΄όδον μου αφηγήθηκε και εκείνος τα γεγονότα της «ανασκαφής» και της «εύρεσης» της Αγιαλένης, τονίζοντας περισσότερο και στηρίζοντας την όλη ιστορία στο ονείρεμα της Ευγενίας Κανελλάκη και όχι τόσο σε αυτό της κυραΛένης. Μου μίλησε για τις διχογνωμίες που είχαν προκαλέσει τα όνειρα και οι αιτήσεις των ονειρευάμενων γυναικών, ως εντολοδόχων της Αγιαλένης-αγίας Ελένης, για να ανασκάψουν το σημείο καθώς και για το ότι είχαν ενημερώσει και την Μητρόπολη που ήταν αρχικά αρνητική, όσο και την αρχαιολογική υπηρεσία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η οποία δεν είχε ανταποκριθεί στο κάλεσμα για αυτοψία, όπως είπε. Κατά τη γνώμη  του (που δεν πρέπει να την δέχονται και οι ειδικοί, απ’ όσο κατάλαβα έμμεσα από τα λεγόμενά του[20]), τόσο από τα κτίσματα που είχαν βρει όσο και από τους σκελετούς, εκεί στην Αγιαλένη υπήρχε  βυζαντινό και δη Σταυροπηγιακό (εξαρτώμενο από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως μετόχι του)  μοναστήρι, λόγω του σταυρόσχημου εσωτερικά σχήματος του κτίσματος και λόγω του ότι είχε βρεθεί και σταυρός κατά τις ανασκαφές, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της Ευγενίας Κανελλάκη,  η οποία έλεγε  ότι τον είχε πάρει μαζί της στην Αυστραλία. 

Πλατάνια, Αγιαλένη, 21.5.2002.  Γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, πανηγύρι. Οικογενειακό γλέντι  με φαγοπότι και χορό  σε  "λιακωτό" σπτιτιού   του χωριού, με συμμετοχή και του παπά

Μετά την ξενάγηση του Επιτρόπου στο ναό πήγα στο σπίτι όπου με είχαν προσκαλέσει, με την ελπίδα ότι   ίσως μου δινόταν η ευκαιρία να καταγράψω και δημοτικά τραγούδια, ίσως και κάποιο «του κύκλου της Ελένης».  Όντως,  εκεί έξω στην απλόχωρη αυλή του σπιτιού επακολούθησε του φαγητού γλέντι τρικούβερτο με συμμετοχή και του ιερέα, με χορό και τραγούδι  κάτω από την κληματαριά που τα νιόφυτα, τρυφερά φύλλα της μόλις σκίαζαν το φαγοπότι  (φωτ.): "Και μόνο όταν κόρεσαν τον πόθο τους με το φαΐ και το πιοτό / τραβούσε άλλα πια η ψυχή τους: τραγούδι, μουσική, χορό..." (Ομήρου, Οδύσσεια,  μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτης, Α΄τόμος , ραψωδίες α-λ, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα μανώλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 2006, ραψ. α, σ. 17).
Με αυτό το οικογενειακό γλέντι ολοκληρώθηκε το πανηγύρι για μένα αργά το απόγευμα, οπότε τα μάζεψα και αναχώρησα με το αυτοκίνητο, παρόλη την κούραση, όμως ωσάν ευλογημένη,  πλήρης βιωμάτων και ιερής εμπειρίας,   από το χωριό…

[Στο πανηγύρι της Αγιαλένης  στα Πλατάνια δεν ξαναπήγα έκτοτε, ωστόσο συνεχίζει να επιτελείται και με τη φροντίδα του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου "Η αγία Ελένη" : http://plataniamessinias.blogspot.com/2011/05/blog-post_17.html ]

Η κυραΛένη, το όνειρο, η Αγιαλένη

Η ολονύχτια συνομιλία μας με την κυραΛένη μέσα στο ναό, δεν είναι βεβαίως δυνατόν να αποδοθεί επακριβώς, καθώς δεν την μαγνητοφώνησα -και δεν γινόταν βεβαίως να το κάνω- αλλά κρατούσα σημειώσεις τόσο ταυτόχρονα, όσο και αμέσως μετά, που είχα ακόμα νωπά στη μνήμη τα λεγόμενά της….[21]  Την δημοσιεύω εδώ μαζί με την απομαγνητοφωνημένη συνομιλία μας, μετά τον θάνατό της. Δημοσίευση  βέβηλη, κατά έναν τρόπο, ωστόσο  αναπόφευκτη συχνά για τον κάθε «κριματισμένο» ερευνητή, γιατί εκτιμώ ότι  τα βιωματικά στοιχεία της συνέβαλαν στο «ονείρεμά» της  όσο και σε όσα επακολούθησαν -και με ποιον τρόπο-  από  πολιτισμική και κοινωνική άποψη, όπως θα προσπαθήσω να πραγματευτώ παρακάτω, επικεντρώνοντας μόνο σε όσα αφορούν την Αγιαλένη και την ίδρυση του ιερού της.

Με είχε βεβαίως συγκλονίσει η «εξομολογητική» αφήγηση της κυραΛένης  και ο τρόπος της, η ρητορική του σώματός της, το  αδύναμο πλην έντονο  βλέμμα της  και οι εκφράσεις του προσώπου της, που αναδείκνυαν γαλήνη, περηφάνια, αυτοπεποίθηση και μια δύναμη που καθηλώνει, αν και περιέγραφε ως «βασανισμένη», τη ζωή της. Παρόλη τη σχέση της με το μεταφυσικό, τα όνειρα κ.ά. δεν μου έδινε την αίσθηση της αλαφροΐσκιωτης, «νεραϊδίσας» γυναίκας, όπως την είχε χαρακτηρίσει ο πρώτος συνομιλητής μου αλλά της «σοφής», γυναίκας, δοκιμασμένης και δυναμωμένης μέσα από κακουχίες, βάσανα και πόνο, που, όπως παρατηρούσα στο πανηγύρι, είχε καταφέρει, ωσάν ιέρεια, να κερδίσει την εκτίμηση και το σεβασμό, λειτουργώντας ως σημαίνον, αν και διφορούμενο αρχικά  (και ίσως ακόμα, από μερικούς), πρόσωπο στην κοινότητα, όπως όλα τα «ιερά» πρόσωπα, εξάλλου[22]. Μου έμοιαζε, κι ας μην «πατούσε στα αναμμένα κάρβουνα», όχι  κυριολεκτικά αλλά μεταφορικά,  ωσάν ένα είδος «αναστενάρισσας» όπως αυτές οι γυναίκες ιέρειες-γιάτρισσες-μάγισσες  που είχα γνωρίσει σχετικά πρόσφατα τότε στη Μαυρολεύκη Δράμας στον θρακιώτικο βορρά…[23]  Μόνο που οι ιέρειες Αναστενάρισσες επιτελούν έργο θρησκευτικό-ιαματικό  και κοινωνικό, συλλογικό, θεσμοθετημένο εθιμικά/παραδοσιακά και σεβαστό  στην κοινότητα, όμως  και αυτές [φέρουσες το όνομα «Ελένη» πολλές από αυτές, επίσης] υπό τη σκέπη της Αγιαλένης,  στο βορρά, όπως ακριβώς και η κυράΛένη στη  νότια  άκρη του Μοριά. Αναλογίστηκα ότι και στην αρχαία Λυκόσουρα, μια Ελένη επίσης,  η κυραΛένη Χριστοφίλη είχε ξανα-χτίσει την Αγιαλένη μέσα στο αρχαίο ιερό της Δέσποινας [όνομα που  έφερα και εγώ, βεβαίως…]..[24] Ποιο υπόγειο πολιτισμικό και θρησκευτικό ποτάμι να τις συνδέει όλες άραγε, αναρωτιόμουν, αν και πλέον υποστήριζα με τεκμήρια, ποιο είναι…

Επιλεγόμενα

Τα όνειρα δεν είναι τυχαία, ούτε ως προς το περιεχόμενο, ούτε ως προς το άτομο που ονειρεύεται αλλά έχουν σχέση με τις προσωπικές βιωματικές εμπειρίες, όπως αυτές καταχωρούνται και επεξεργάζονται στο υποσυνείδητο, με  έμφυλες, κοινωνικές, θρησκευτικές, ιστορικές, τοπικές/τοπιακές  και ευρύτερες  σηματοδοτήσεις και επιδράσεις και  «συνιστούν  διαπραγμάτευση συμβόλων και των σημασιών τους από μέλη της πολιτισμικής ομάδας στην οποία ανήκει ο αφηγούμενος το όνειρο» [25]. Τα όνειρα άλλων δεν μπορούμε βεβαίως να τα γνωρίζουμε παρά μόνο μέσω της αφήγησής τους από αυτόν που τα ονειρεύτηκε, αφήγηση η οποία δεν μπορεί να είναι επακριβής αναπαράσταση του ονείρου, ιδιαίτερα  όταν έχουν περάσει χρόνια από το ονείρεμα, οπότε και επηρεάζουν την περιγραφή του και οι μεταγενέστερες βιωματικές και ηλικιακές  εμπειρίες και διάφορα γεγονότα, προσωπικά και κοινωνικά. Πόσο μάλλον που στη συγκεκριμένη περίπτωση η κοινοποίηση του όνειρου κυραΛένης υπήρξε αφετηρία τόσο της διασποράς του μέσα στην κοινότητα (το είδε και άλλο άτομο), όσο και συλλογικών, συγκρουσιακών κοινωνικών και θρησκευτικών δράσεων.  

Οι αφηγήσεις και οι μαρτυρίες εδώ για τα όνειρα της θεϊκής επιφάνειας της Αγιαλένης σε αυτά και για τις επιπτώσεις τους τόσο ως προς τις  ονειρευθείσες γυναίκες όσο και ως προς την τοπική κοινωνία, είναι βεβαίως πολύσημες, και επιδέχονται πολλαπλές αναγνώσεις και προσεγγίσεις.  Γίνονται από την μία από τις δύο γυναίκες που την ονειρεύτηκαν καθώς και από άλλους κατοίκους που δεν είδαν οι ίδιοι το όνειρο, περίπου πενήντα χρόνια μετά το ονείρεμά τους, οπότε δεν είναι δυνατόν να αποδίδονται εδώ με ακρίβεια. Η αφήγησή τους είναι εφικτή για τους κατοίκους μετά από τόσα χρόνια, εξ αιτίας  της κρίσης, των συγκρουσιακών γεγονότων που προκάλεσαν στην κοινότητα, όσο και από το μόνιμο και ορατό αποτέλεσμα που είχαν για το σύνολο του χωριού αυτά τα όνειρα: το ιερό της Αγιαλένης/αγίας Ελένης που ανέσκαψαν και συγκρότησαν μετά οι κάτοικοι ως τέμενος,  σεβαστό και στην ευρύτερη περιοχή, το οποίο  προσελκύει πλήθος προσκυνητών (και με την οικονομική, εκτός από την θρησκευτική σημασία).

Η κατ’ όνειρο «επιφάνεια» της Αγιαλένης στις γυναίκες δεν ήταν βεβαίως τυχαία.  Αίτιο όλων, τόσο των ονειρεμάτων, όσο και των γεγονότων που αυτά προκάλεσαν, υπήρξε το τοπωνύμιο  «στην Αναγιαλένη» όπου και  η μοναδική στην περιοχή πηγή,  το οποίο «μίλαγε» διαχρονικά και διαγενεακά στους ντόπιους,  ιδιαίτερα σε όσους είχαν χωράφια και δη δημητριακών  και ζώα εκεί  και σύχναζαν στην πηγή να τα ποτίσουν, συνδέοντας και την πηγή με την ιερή μορφή μιας Αγιαλένης, η οποία, μη συνειδητά, όπως παντού όπου εντοπίσω κάποια Αγιαλένη, σχετιζόταν με τα δημητριακά, βασική διατροφική πηγή και αξία,  που καλλιεργούσαν στον τόπο «Της».  Όταν ήλθε «το πλήρωμα του χρόνου», δηλαδή ο συνδυασμός έντονων και δύσκολων ιστορικών συγκυριών  και της  παρουσίας επιτόπου στην Αναγιαλένη γυναίκας  συνονόματης (Ελένη), ευαίσθητης και σε δύσκολη, δύσβατη «διάβαση» του βίου της, το τοπωνύμιο ανακάλεσε στη μνήμη την σημαίνουσα ιερή γυναικεία μορφή  που αυτό συμβολοποιούσε στο τοπικό φαντασιακό[26].   Η ιερή μορφή  σε μια κάτ΄ όνειρο «επιφάνεια» ανέλαβε ως «σώτειρα» επιτακτικά, με διάμεσο την ονειρευόμενη γυναίκα, «επίκουρη» δράση, τόσο σε προσωπικό επίπεδο, ως προς την ίδια την ονειρευθείσα αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό.   Δυστυχώς η μετανάστευση της δεύτερης γυναίκας που είδε επίσης το όνειρο κατέστησε  ανέφικτη την συνομιλία μαζί της, ώστε να κατατεθεί και η δική της βιωματική κατάθεση για την όλη ιστορία. Ωστόσο από τις μαρτυρίες εκτιμώ ότι αφετηρία όλων  των γεγονότων υπήρξε  το όνειρο της πρώτης, ευρισκόμενης σε κρίσιμη κοινωνική και προσωπική «διάβαση» γυναίκας γιατί φαίνεται  ότι η  δεύτερη, στο πλαίσιο φαίνεται  της δικής της, ανάλογης  ηλικιακής «διάβασης», είδε –αν όντως είδε–  το ίδιο περίπου όνειρο, μάλλον επηρεασμένη από τις αφηγήσεις και την επιμονή να εισακουσθεί για την «εύρεση» από την κοινότητα, η πρώτη γυναίκα που είδε το όνειρο.  Οι μαρτυρίες των Πλατανιωτών συνδυαστικά  με αυτήν της ονειρευθείσας Ελένης Καραμπεσίνη  συνοψίζουν, πενήντα χρόνια μετά,  την όλη ιστορία της Αναγιαλένης (και κάθε ανάλογης Αγιαλένης που έχω εντοπίσει στην έρευνα), καθώς και τη μακροχρόνια αναταραχή και το ρήγμα  που προκάλεσαν στον κοινωνικό ιστό του χωριού  τα όνειρα.

 Επικεντρώνοντας στη μαρτυρία της Ελένης Καραμπεσίνη, εκτιμώ ότι η αφήγησή της για το «βασανισμένο» βίο της και το όνειρο που είδε, είναι αποκαλυπτική, πολυσημική και επιδέχεται πολλαπλές αναγνώσεις,  ως προς την έμφυλη κοινωνική οργάνωση και ζωή στην  αγροτική περιφέρεια της  δυτικής, ορεινής Πελοποννήσου των μέσων του 20ού αι., μετά από έναν Παγκόσμιο Πόλεμο και έναν Εμφύλιο. Κυρίως όμως  για τη θρησκευτική πίστη και τη σχέση των γυναικών εν γένει και συγκεκριμένα αυτών που «ονειρεύτηκαν»  στα Πλατάνια με το ιστορικό και το φυσικό τοπίο, την κοινότητα, τις αγροτικές εργασίες, τις συνθήκες του κοινωνικού και ιδιωτικού βίου τους και το μεταφυσικό.

Η αφηγήτρια του ονείρου της, η  κυραΛένη, γυναίκα θρησκευόμενη και πιστή, στη χρονική περίοδο της Γερμανικής Κατοχής και στην ηλικιακή και κοινωνική φάση του βίου της  που το πρωτο-είδε, ήταν, με βάση τη μαρτυρία της,  μια γυναίκα σε διαβατήρια, προσωπική και κοινωνική,  "κρίση": νιόπαντρη, «ξένη» νύφη στην οικογένεια του πεθερού της και στα Πλατάνια από χωριό γειτονικό μεν, ωστόσο ξένο πολιτισμικά (και τοπικά, δεδομένου του ορεινού της περιοχής και ενός δύσβατου ποταμιού-φαραγγιού ανάμεσα τους), όπως αφηγείται (ή το βίωνε η ίδια ως τέτοιο), από το δικό της. Σύζυγος, μωρομάνα και σκληρά εργαζόμενη αγρότισσα (αν και λίγο διαφορετικά φαίνεται να ήταν μαθημένη στο πατρικό της) πάλευε  ακόμα να βρει την ταυτότητά της και να ενταχθεί στο σκληρό τότε για τις γυναίκες, πολυμελές οικογενειακό πλαίσιο του άνδρα της όσο και στο συλλογικό  κοινωνικό πλαίσιο του χωριού του και ιδιαίτερα στους έμφυλους ρόλους και στην απαιτητική, ασφυκτική θέση των παντρεμένων –και όχι μόνο– γυναικών παραδοσιακά στην ορεινή Πελοπόννησο, να γεννήσει και να αναστήσει τα παιδιά της μέσα σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες δουλεύοντας ταυτόχρονα στο σπίτι όσο και στο ύπαιθρο,  στα σιταροχώραφα, όπου επισκεπτόταν καθημερινά σχεδόν τη θέση Αγιαλένη και την πηγή[27].   

Πλατάνια. Πάνω και κάτω: παλιές, ακαλλιέργητες σήμερα, σιταροπεζούλες σε αναβαθμίδες ακριβώς κάτω από την Αγιαλένη, προς ανατολάς (2.9. 2001)

Αλλά  και η ιστορική συγκυρία όταν  πρωτο-είδε το όνειρο, η Γερμανική Κατοχή και ο Πόλεμος,  όσο και ο Εμφύλιος που επακολούθησε (αν και  αναφέρεται έμμεσα σε αυτόν), ήταν συγκυρία ιστορικά κρίσιμη, διαβατήρια, ακραία  και δραματική, που δυσκόλευε ακόμα πιο πολύ την ομαλή  «διάβασή» της και την ένταξή της στο ρόλο της συζύγου και μάνας και επέτεινε τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσης[28]. Πώς να μην «ονειρευτεί» και να μη ζητήσει βοήθεια από την συνονόματή της  ιερή, άγια  μορφή στον τόπο της οποίας σύχναζε καθημερινά και που την   εκτιμούσε φαίνεται ως προστάτιδά της, την  Αγιαλένη η οποία βρισκόταν  εγκαταστημένη στον τόπο, ποιος ξέρει πόσα χρόνια πριν, χωρίς ναό και χωρίς να ¨λειτουργιέται; Δεν φαίνεται από τα λεγόμενά της να την είχε ταυτίσει εξαρχής με την Βυζαντινή αγία Ελένη αλλά ούτε και  να της είχε προκαλέσει κάποια περιέργεια για το ποια "Αγιαλένη" αφορούσε το τοπωνύμιο,  της ήταν φαίνεται αρκετή η "παρουσία" εκεί μιας γυναικείας άγιας μορφής και μάλιστα συνονόματης, στην οποία μπορούσε να προσφύγει προσωπικά και μοναχικά και η οποία εν τέλει της έκανε την τιμή  να την επιλέξει ως "εκλεκτή" της για  να  "επιφανεί" στο όνειρο. 

 Πέραν αυτών, στο ονείρεμά της έπαιξε ρόλο και το  γεωφυσικό και ιστορικό τοπίο της εν λόγω περιοχής. Ορεινό και αυχμηρό, το δύσβατο αυτό τοπίο στα σύνορα των νομών   Μεσσηνίας-Ηλείας-Αρκαδίας βρίθει από μύθους αρχαίων θεών που φτάνουν στην αυγή του κόσμου, τοπωνύμια, ερείπια αρχαίων πόλεων καθώς και από  αρχαιολογικά τεκμηριωμένα ιερά γυναικείων θεοτήτων, της Δήμητρας και Περσεφόνης, της Αθηνάς, της Αρτέμιδας,  κ.ά.  και μάλιστα με το τοπωνύμιο Αγιαλένη πάνω και σε μερικά από  αυτά, με ή χωρίς εκκλησάκι[29]. Όλες οι βουνοπλαγιές εξάλλου στην ευρύτερη αυτή περιοχή είναι "κλιμακωμένες" από πεζούλες ξερολιθιάς και αλώνια, όπου γινόταν η εξαιρετικά κοπιώδης και αγωνιώδης καλλιέργεια των δημητριακών διαχρονικά, υπό την προστασία της Δήμητρας/Ελένης/Αγιαλένης για την εξασφάλιση του επιούσιου άρτου...

Πλαγιά του γειτονικού  όρους Κοτύλιο με σιταρο-πεζούλες και αλώνι κάτω αριστερά (20.8.2000)

  Ο τόπος επηρεάζει τους κατοίκους, είτε συνειδητά, όπως στην περίπτωση της μαθήτριας Αγγελικής στην πρώτη μου επίσκεψη στο χώρο,  που τα είχε μάθει στο σχολείο, είτε  μη συνειδητά, πλην εμπειρικά για τους μη εγγράμματους, άνδρες και γυναίκες, που συνομιλούν καθημερινά με το φυσικό και το ιστορικό περιβάλλον παλεύοντας με πολύ κόπο διά βίου να το εξημερώσουν, να το οργανώσουν συμβολικά με τοπωνύμια, μύθους, ναούς, αφηγήσεις, να το καλλιεργήσουν, να το καταστήσουν οικείο και επωφελές για την επιβίωση τους.

Μέσα στην «Κατοχή» (οπότε  επιπλέον  η φτώχεια και η πείνα  μάστιζε και την περιοχή αυτή),   η νέα γυναίκα, φέρουσα  το όνομα «Ελένη»,  στο τότε τοπικό, οικογενειακό και κοινωνικό μεταίχμιο του βίου της,  σύχναζε στην Αναγιαλένη καθώς βοσκούσε και τα  γιδοπρόβατα εκεί κοντά και τα πότιζε στην πηγή,   εκτιμώ ότι μέσα στις εν λόγω συνθήκες, ήταν επόμενο να δει στον ύπνο της μια «σώτειρα»-προστάτιδα των παιδιών  μεταφυσική μορφή και μάλιστα γυναικεία, η οποία  ταίριαζε με το φύλο και την ηλικία της, στη δύσκολη φάση του βίου της. Κατά τη μαρτυρία της η ιερή θηλυκή μορφή  στο όνειρο, η Αγιαλένη,  ήταν όμορφη νέα γυναίκα «σαν τριαντάφυλλο» με μακριά μαλλιά μέσα σε κήπο, μορφή η οποία  δεν ταιριάζει με την γηραιά μητρική μορφή της ιστορικής αγίας Ελένης,   αλλά κατά τη δική μου εκτίμηση  με την Ελένη του αρχαίου μύθου, αν και αυτή η σύγχιση ως προς την μορφή της αγίας Ελένης, παρατηρείται και σε εικόνες του ζεύγους των ιστορικώ αγίων σε ναούς της ευρύτερης περιοχής, εικόνες που ταιριάζουν με την Αγιαλένη του ονείρου περισσότερο, παρά με την Αυγούστα Ελένη (φωτ.) Συνδεδεμένη , η κυραΛένη, κατά πάσα πιθανότητα λόγω και του ονόματός της αλλά και του τοπωνύμιου αγία Ελένη/Αγιαλένη όπου σύχναζε,  μη συνειδητά,  της ζήτησε απελπισμένη, στο όνειρο,  να της δώσει βοήθεια για το παιδί της που έκλαιγε (από την πείνα; άρρωστο;) και για όλες τις κρίσιμες δυσκολίες του βίου της.  Η θεϊκή γυναικεία μορφή της επιβεβαίωσε στο όνειρο ότι εγκατοικεί στην Αναγιαλένη (ταυτιζόμενη με αυτή την τοποθεσία), και ότι παρά το ότι «προστατεύει τα παιδιά του χωριού», αυτοί την έχουν ξεχάσει και δεν αποφασίζουν να την «βγάλουν» από το χώμα όπου είναι «θαμμένη (η ιστορική αγία Ελένη είναι μεν μητρική μορφή αλλά δεν μπορούμε να την ονομάσουμε και «προστάτιδα» των παιδιών, λόγω των ιστορικών γεγονότων με παιδοκτονίες στις οποίες ως γνωστόν  εμπλέκεται η ίδια).   Απάντηση που υπονοεί ότι η ίδια θέλει/επιτάσσει -στο πλαίσιο και των δραματικών ιστορικών συγκυριών-  να την ανακαλέσουν, να την «βγάλουν» από τον τόπο που ονοματίζεται με τη θεϊκή της παρουσία. Η αναφορά στο να την «βγάλουν» από το χώμα παραπέμπει σε τοπικά, θρησκευτικά παραδοσιακά τραγούδια που ψάλλονται στους χορούς στα τοπικά  πανηγύρια, τα οποία αφορούν  κάποιες  υποχθόνιες, «θεοσκοτωμένες» ιερές κόρες και μανάδες, συχνά με το όνομα Ελένη,  που «κατεβαίνουν» και θάβονται στο χώμα από όπου ανακαλούνται μαγικά να ξαναβγούν, για το καλό της κοινότητας  και την καλοχρονιά[30].

Το  ότι το αρχικό όνειρο το είδε μέσα στην Κατοχή (σύμφωνα και με τις μαρτυρίες άλλων συγχωριανών) συνάδει και με  τη μαρτυρία του  αρχαιολόγου και ανασκαφέα της Αρχαίας Αλίφειρας Α. Ορλάνδου ότι οι κάτοικοι του χωριού της σημερινής Αλίφειρας είχαν ξαναχτίσει κατά την περίοδο της Κατοχής το εκκλησάκι  της Αγιαλένης που είχε γκρεμιστεί κάτ’ εντολή του για τις ανάγκες της ανασκαφής του ναού  της Αθηνάς, πάνω στον οποίο ήταν αρχικά χτισμένο[20]. Δηλαδή ότι η Αγιαλένη στην Αλίφειρα ξαναχτίστηκε στην Κατοχή από τους κατοίκους και μάλιστα παραβατικά, με κίνδυνο να έχουν συνέπειες,  μέσα στον κηρυγμένο πλέον ως αρχαιολογικό και φυλασσόμενο χώρο της αρχαίας ακρόπολης, (ίσως  και μέσω της επιφάνειας  της σε όνειρο –δεν μαρτυρείται αλλά προκύπτει ως πιθανό) γιατί ως  κριθαρο-σιτο-θεά Αγιαλένη  που  προστάτευε τον σιτοβολώνα και τα αλώνια του χωριού, είχε θυμώσει που γκρέμισαν το εκκλησάκι της και προκαλούσε πείνα στους κατοίκους,   καθώς η λέξη «πείνα» παραπέμπει συμβολικά και κυριολεκικά  στην έλλειψη του ψωμιού[31]. Εκτιμώ λοιπόν ότι και στα Πλατάνια  στην περίοδο της πείνας, την Κατοχή, με διάμεσο την κυραΛένη, ενεργοποιήθηκε η σύνδεση της απροσδιόριστης επακριβώς θρησκευτικά Αγιαλένης, με τα καλλιεργούμενα επιτόπου  δημητριακά, δηλαδή με το ψωμί ως βασική τροφή και αξία.

Οι εκκλήσεις της κυραΛένης να ανασύρουν την Αγιαλένη από το χώμα, σύμφωνα με την κάτ΄ όνειρο παραγγελία της, δεν βρήκε ανταπόκριση ούτε στο οικογενειακό, ούτε στο κοινωνικό και το χριστιανικό, θρησκευτικό περιβάλλον της[32]. Πέρασαν χρόνια από το όνειρο της κυραΛένης, το οποίο φαίνεται  ότι θα απασχολούσε το χωριό, καθώς δεν αγνοείται  στις αγροτικές κοινωνίες η πίστη στην «επιφάνεια» κάποιου αγίου. Όταν λοιπόν  και μια ντόπια, Πλατανιώτισσα νέα κοπέλα ονόματι Ευγενία Κανελλάκη, τότε ανύπαντρη (και κατά τεκμήριο παρθένος, «αγιακόρη», σε αντίθεση με την παντρεμένη, «μιαρή» σεξουαλικά,  κυραΛένη, όπως και το υπονοεί η ίδια  στη μαρτυρία της) και  θεοσεβούμενη έως θρησκόληπτη (κρίνοντας από τα συμφραζόμενα των μαρτυριών), όπως άρχισε να λέει ότι έβλεπε και εκείνη συνέχεια το ίδιο όνειρο (εάν αφενός έλεγε αλήθεια ότι το είδε όντως και αφετέρου αν το είχε δει αφ΄ εαυτής ή επηρεασμένη από το όνειρο της κυραΛένης). Η δευτερο- ονειρευθείσα Ευγενία,  μη έχοντας τη «συνομιλία» και τη σχέση που είχε (με βάση και τον χαρακτήρα και τα βιώματά της) η κυραΛένη  που σύχναζε και δούλευε εκεί κοντά στα σιταροχώραφα με το τοπωνύμιο Αγιαλένη,   προσδιόρισε και ταύτισε άμεσα την «Αναγιαλένη» με  την χριστιανική αγία Ελένη (τη μόνη αγία Ελένη που μπορούσε να γνωρίζει, στο δικό της πλαίσιο, άλλωστε).  Αυτό προκύπτει  από την έμφαση που, κατά τις μαρτυρίες, στην επιμονή της  ότι θα «βγάλουν τον Σταυρό», ταυτιζόμενη φαίνεται πλήρως με την ιστορική αγία Ελένη και τη θρυλούμενη εύρεση από αυτήν του Σταυρού στους αγίους τόπους.  Στο όνειρο ωστόσο  της πρώτης ονειρευθείσας, της κυραΛένης, παρατηρείται  μια θρησκευτική  απροσδιοριστία  ως προς τη   μορφή της Αγιαλένης, όπως προκύπτει από το ότι στη μαρτυρία της είναι πολύ επιφυλακτική με τα όνειρα της Ευγενίας, τόσο ως προς αυτά καθαυτά τα όνειρα (το αν  πράγματι ονειρεύτηκε, δηλαδή),  όσο και ως προς  την «εύρεση» και τη χρήση του «Σταυρού» (όπως και άλλοι στο χωριό, σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες) αφού δεν πρόλαβε η κυραΛένη καν να τον δει, όπως τονίζει στην αφήγηση,  καθώς και ως προς την «ευρεθείσα» εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

  Κατόπιν αυτών των συγκεκριμένων θρησκευτικά και χριστιανικά «δεδομένων» που αφορούσαν την επιφαινόμενη κατά την Ευγενία, στο όνειρό της,  ιστορική αγία Ελένη, συνδυαστικά και με την υποφαινόμενη επιμονή και  τα λοιπά «σοβαρά» στοιχεία της κοινωνικής και ηλικιακής κατάστασης της  «κοπέλας» (ντόπια, νεαρή και παρθένος), έναντι των υποβαθμισμένων της κυραΛένης (φερτή, παντρεμένη, και μη παρθένα, χωρίς να προσδιορίζει επακριβώς θρησκευτικά την Αγιαλένη), η Ευγενία (πρόσωπο επίσης  σε διαβατήρια κρίση όχι μόνο ηλικιακή, όπως υποδηλώνει και το μεταγενέστερο γεγονός του ξενιτεμού της) συνεπικουρούμενη πάντως και από την κυραΛένη,  εισακούστηκε από τους κατοίκους, τον ιερέα και τον Μητροπολίτη  Τριφυλίας και Κυπαρισσίας. Μετά την έγκρισή του, «πίστεψαν» οι κάτοικοι και  με εθελοντική εργασία ξεκίνησαν  την ανασκαφή για την «εύρεση» της αγίας Ελένης και του Σταυρού, με  πρωταγωνιστούσα στα γεγονότα την Ευγενία, βοηθούσης και της κυραΛένης που είδε πρώτη το όνειρο, πλην κάπως υποβαθμισμένης (ακόμα και ξεχασμένης σχεδόν σήμερα στις μαρτυρίες),  έναντι της Ευγενίας.

Το όλο θέμα της ανασκαφής και της «εύρεσης» φαίνεται ότι είχε διχάσει τότε τους κατοίκους καθώς φαίνεται ότι αρκετοί θεωρούσαν τις δύο ονειρευάμενες γυναίκες, αλαφροΐσκιωτες,  «νεραϊδίσες», μη αξιόπιστες, κατά τις μαρτυρίες, και ίσως οδηγούμενες και από ιδιοτέλεια που συνδέεται  και με τις οικονομικές προσόδους που αποκομίζουν μακροπρόθεσμα αυτοί οι ιεροί τόποι, που συνδέονται  με θαυμάσιες επιφάνειες αγίων  και με θαύματα  ίασης, τεκνογονίας κ.λπ.  Οι κατηγορίες φαίνεται ότι ενέπλεξαν τις  πρωταγωνίστριες και σε δικαστικούς αγώνες ενώ το θέμα είχε πάρει μεγάλη δημοσιότητα τοπικά, ακόμα και στον τύπο της Κυπαρισσίας (κατά τις μαρτυρίες πάντα, δεν έχω καταφέρει να βρω τα σχετικά δημοσιεύματα της εποχής).  Τελικά, όταν ολοκληρώθηκε η εθελοντική ανασκαφή και αποκαλύφθηκε το περίεργο τετράγωνο, ασκεπές  λιθόκτιστο κτίριο με εγγεγραμμένο  σταυρό (βλ. τις φωτογραφίες) και άλλα οικοδομικά ίχνη οι περισσότεροι, όχι μόνο στα Πλατάνια αλλά και στην ευρύτερη περιοχή πίστεψαν στα όνειρα και  στο «θαύμα του σταυρού» (και σε ανακύψαντα άλλα θαύματα, κατά τις μαρτυρίες), θεώρησαν ότι βρήκαν τη χωμένη εκκλησία της αγίας Ελένης.  Καθάρισαν και συντήρησαν με εθελοντική και πάλι εργασία το ασκεπές κτίσμα,  και μη θέλοντας, ευτυχώς, να επέμβουν στη μορφή του (εκτός από το ότι  φαίνεται να πρόσθεσαν στην ανατολική πλευρά του ένα είδος συμπαγούς, λίθόκτιστης «κόγχης»)  και χωρίς να «πανωσηκώσουν» τους τοίχους για να το στεγάσουν (επιμένουν στο ότι δεν πρέπει να είχε σκεπή και πριν χωθεί στο χώμα), αποφάσισαν και του έφτιαξαν για προστασία ένα υπερυψωμένο, κεραμοσκεπές στέγαστρο, τοποθετώντας μέσα μανουάλι για άναμμα κεριών και την εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ώστε να προσκυνούν οι πιστοί στην Αγιαλένη. Η «εύρεση» είναι ζωντανή στη μνήμη των κατοίκων ενώ η αβεβαιότητα των σχετικών πληροφοριών έχει προκαλέσει διάφορες υποθέσεις σχετικά με την προέλευση και την παλιά χρήση του ανασκαφέντος κτίσματος, όσο και αφηγήσεις για την όλη ιστορία.

 Ανεξάρτητα από το ποια γυναίκα είδε πρώτη ή όχι το όνειρο και ποιαν «αγία Ελένη» αφορούσε αυτό, καθώς και από το αν αρχικά οι χωριανοί θεωρούσαν τις δύο ονειρευόμενες «νεραϊδίσες», η όλη ιστορία αναδεικνύει τον αντιφατικό, έμφυλο και σημαντικό ρόλο των γυναικών στην κοινότητα: από την μια οι πατριαρχικές δομές που τις περιθωριοποιούν στις επίσημες δημόσιες κοινωνικές, θρησκευτικές  και πολιτικές διαδικασίες με αυστηρές ποινές για τις  παραβάτριες, ειδικά σε θέματα γάμου και «τιμής» (όπως προκύπτει και από τη μαρτυρία της κυραΛένης), από την άλλη τον κρίσιμο και σημαντικό ρόλο που μπορεί να παίζουν στην κοινότητα, ιδιαίτερα σε θέματα τελετουργιών, λαϊκής λατρείας και στη σχέση τους με το μεταφυσικό. Τέτοιες σοφές «γριές»/ιέρειες, προσλαμβάνονται και πράττουν στις παραδοσιακές κοινωνίες σχεδόν ισότιμα όσο και σε αντιπαλότητα με τους χριστιανούς ιερείς, πάντα μέσα στο έμφυλο αυστηρό κοινωνικό πλαίσιο και  ό,τι αυτό συνεπάγεται[33]…

Το «περίεργο», ασκεπές  κτίσμα που ανασκάφηκε, σταυροειδές εσωτερικά, παραπέμπει σε βαπτιστήριο, όπως μάλιστα αναφέρει και η κυραΛένη Καραμπεσίνη στη μαρτυρία της. Η τοιχοποιία του, όχι και πολύ έντεχνη και περιποιημένη, αποτελούμενη από ντόπιες, παραλληλεπίπεδες πέτρες  συνδεδεμένες με ασβεστοκονίαμα, χωρίς αρμολόημα, εκτιμώ ότι παραπέμπει σε πρόχειρη, αν όχι και εσπευσμένη, κατασκευή. Αν και δεν φαίνεται να είναι  αρχαίο κτίσμα, πιθανόν να έχει κτιστεί ή πάνω σε αρχαιότερο ιερό επιτόπου ή σε τοποθετημένο κάπου εκεί κοντά (επισημαίνω  τη σπηλιά της χθόνιας σιταροθεάς, Μέλαινας Δήμητρας), αφιερωμένο ανέκαθεν στην Μητέρα-Γη-Ελένη, από όπου να διατηρείται και το τοπωνύμιο Αγιαλένη όπως έχω εντοπίσει και σε τόσες άλλες και μάλιστα γειτονικές στα Πλατάνια,  περιπτώσεις.  Το συγκεκριμένο κτίσμα ίσως να κατασκευάστηκε κάπως πρόχειρα ή εσπευσμένα σε τόπο αρχαίας λαϊκής λατρείας (κυρίως από τις γυναίκες)  της Ελένης/Αγιαλένης προκειμένου να εξυπηρετήσει, ως χριστιανικό Βαπτιστήριο, τον όψιμο προσυλητισμό και τις μαζικές βαπτίσεις των μη εκχριστιανισμένων, παγανιστών κατοίκων της περιοχής (την έλλειψη θερμής θρησκευτικής πίστης στην περιοχή στα μέσα του 20ού αι. δηλώνει, ή μάλλον καταγγέλλει,  και η κυραΛένη στη μαρτυρία της). Η υπόθεση αυτή στηρίζεται, εκτιμώ,  και από τη σωζόμενη προφορική παράδοση για μαζικές βαπτίσεις που φέρεται να πραγματοποιήθηκαν στη γειτονική Θεισόα, μέσα σε ιερό αφιερωμένο στην Αγιαλένη, επίσης[34]. Παρά τις μαζικές αυτές βαπτίσεις στην ευρύτερη περιοχή, οι ιεροί τόποι της Αγιαλένης φαίνεται, σύμφωνα με τα εθνογραφικά αυτά ευρήματα, να  κράτησαν την «επιφάνειά» της ζωντανή στις τοπικές μνήμες διαγενεακά ώστε κάτω από συγκεκριμένες, δύσκολες  συνθήκες, η πανάρχαια ιερή μορφή της να επιφαίνεται στα όνειρα των ντόπιων κυρίως γυναικών,  όπως συνέβαινε ανέκαθεν: «…Αυτό που θα θέλαμε να γνωρίζουμε καλύτερα [για τη λατρεία της Μητέρας αλλά και γενικότερα] είναι οι παράλληλες προς την ασκούμενη από τους άρχοντες λατρεία και περιθωριακές ως προς την επίσημη προπαγάνδα αλλά στην πραγματικότητα εξίσου, αν όχι πιο σημαντικές, ιδιωτικές τελετές, προϊόν ατομικής πρωτοβουλίας  όπου η γυναικεία ευλάβεια διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο. Συνδεδεμένες με συνήθειες που εγγράφονται σε μεγάλη διάρκεια, ανήκουν σε παράδοση η οποία δεν καταγράφεται στα κατάστιχα της λογοτεχνικής μνήμης… Στην Αττική και στην κυρίως Ελλάδα βλέπουμε ν’ αναφέρονται κατ’ όναρ, ή άλλες μέσω μαντείας, συστάσεις…»[35] .

Φαίνεται ότι, είτε  κατ΄ εντολή του Δεσπότη ή του παπά, είτε  γιατί και στους πιστούς δεν φαινόταν χριστιανικά σωστό να λειτουργούν μέσα στο  «περίεργο» αυτό, βγαλμένο μέσα από τη γη και χωρίς σκεπή  κτίσμα, που ωστόσο απέδιδαν στην αγία Ελένη/Αγιαλένη, αποφάσισαν και έχτισαν με προσφορές των κατοίκων του χωριού, της διασποράς και της ευρύτερης περιοχής ένα αρκετά μεγάλο ναό  αφιερωμένο στην αγία Ελένη (που την προφέρουν πάντα ως  Αγιαλένη) κοντά και βόρεια του ανασκαμμένου κτίσματος αλλά ιστορημένο κυρίως με τις τυπικές εικόνες των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (ποιες άλλες;) και με μία μόνον εικόνα της αγίας Ελένης μόνης, να κρατάει το σταυρό (φωτ).  Ο τόπος της Αναγιαλένης ήταν  πριν την «ανασκαφή» χωράφι δημητριακών, ιδιοκτησία κατοίκων, που φαίνεται ότι τον έκαναν δωρεά (βλ. μαρτυρία),  ώστε να   διαμορφωθεί  συντωχρόνω ωσάν τέμενος με δέντρα,  το οποίο  περιλαμβάνει το παλιό κτίσμα, τον καινούργιο ναό της Αγιαλένης, την ανακαινισμένη πηγή-βρύση, προσέρχονται κατά βούληση ολοχρονίς για να ανάψουν κεριά στο παλαιό, ανοιχτό  κτίσμα/«εκκλησάκι» και να πιουν νερό-αγίασμα σπό τη βρύση (όπως π.χ. οι δύο πρώτοι συνομιλητές μου που συνάντησα εκεί τυχαία στην πρώτη μου επίσκεψη) , ενώ πανηγυρίζουν πάνδημα και εκκλησιάζονται κάθε χρόνο στον καινούργιο ναό της  Αγιαλένης  στη γιορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στις 21 Μάη (όπως συμβαίνει και στην Αγιαλένη στην αρχαία Λυκόσουρα[36]).  Οι περισσότεροι κάτοικοι στα Πλατάνια όσο και στις γύρω περιοχές, πιστεύουν τελικά ότι «βγάλανε», κατά την «ορμήνεια» της, την  Αναγιαλένη από το χώμα και την αφάνεια μετά από ποιος ξέρει πόσους αιώνες και την αποκατέστησαν, επανερμηνεύοντας τη συμβολική θρησκευτική της υπόσταση,  πάλι ως ιερή μορφή και ναϊκά, ενσωματωμένη/ μεταμορφωμένη εικονικά στην μόνη άγια μορφή με το όνομα Ελένη που μπορούσαν να γνωρίζουν χριστιανικά, την αγία Ελένη.   Το απαράγραφο όμως τοπωνύμιο της  Αναγιαλένης  (όπως και τα άλλα στις γειτονικές περιοχές στην Άνω Μέλπεια, στην Είρα, στην Ανδανία, στη Θεισόα, στην Αλίφειρα, στην Πλατιάνα, στο Βούτσι, στο Βυζίκι,  κ.ά) και οι συνθήκες τής όλης ιστορίας τής ανασκαφής, παραπέμπουν στην παλιότερη μορφή τής «σαν τριαντάφυλλο» μακρυμαλλούσας κόρης ή «γριάς» του ονείρου της κυραΛένης, της κριθαρο-σιτο- θεάς και προστάτιδας των παιδιών, Ελένης. 

Η μεν «ευρέτρια» του σταυρού Ευγενία μετά από λίγα χρόνια από την «ανασκαφή» παντρεύτηκε και μετανάστευσε στην Αυστραλία παίρνοντας μαζί της, κατά τις φήμες,  και τον «ευρεθέντα» σταυρό, ενώ η κυραΛένη παρέμεινε στο χωριό, αποκτώντας -όπως διαπίστωσα και προσωπικά στο πανηγύρι- τον σεβασμό και την τιμή όλων των συγχωριανών, ως ένα είδος «άγιας γυναίκας»[24].  Σύμφωνα με την παραπάνω μαρτυρία της, η κυραΛένη  πιστεύει ότι η Αγιαλένη την επισκέφθηκε και πάλι (μόνη, χωρίς τον άγιο Κωνσταντίνο και Σταυρό) στα τέλη του βίου της σε όραμα ως «ωραίο πρόσωπο», όμως αμφίθυμη: ωραία μεν πλην αυστηρή και πάλι ως προς τη σωστή επιτέλεση της λατρείας της, όπως ακριβώς και η Ελένη του αρχαίου μύθου[37]…

Επιλεγόμενα

Η ιστορία της Αγιαλένης  στα Πλατάνια αποτελεί  μια ακόμα περίπτωση τού πώς μια τοπική ιστορία σύγκρουσης  που προέκυψε από τις αντιφάσεις και τις κρίσεις της προσωπικής και της έμφυλης κοινωνικής ζωής των ονειρευόμενων γυναικών και του πώς αυτές οξύνθηκαν στην προσπάθειά τους να εντάξουν τα όνειρά τους και τα όσα θεωρούσαν ότι αυτά σηματοδοτούν   στο κοινωνικό και το επίσημο θρησκευτικό σύστημα.   Η "κρίση"   η σχετική με την Αγιαλένη μέσα από τις αντιφάσεις και τη διάδραση του προσωπικού, του κοινωνικού και του επίσημου θρησκευτικού, οδήγησε τελικά στην επανερμηνεία της συμβολικής Αγιαλένης και όχι στην απάλειψη ή στη λήθη τής συμβολικής παρουσίας της  στο χωριό αλλά στη συστημική θρησκευτική της αποκατάσταση ως   ιστορική αγία Ελένη  μέσω μιας έντονα διαδραστικής, δημιουργικής  διαδικασίας,  αναδεικνύοντας την εμπρόθετη δράση και τη δημιουργικότητα των υποκειμένων, όσο και τη δύναμη των συμβόλων, της τελετουργίας,  της παράδοσης. 

Η γραπτή, «επίσημη ιστορία», κοσμική και θρησκευτική,  περιλαμβάνει  εν πολλοίς «τα μεγάλα γεγονότα», ενώ η Αρχαιολογία, προϊστορική, αρχαία, παλαιοχριστιανική και βυζαντινή, στηρίζεται στα ανασκαφικά ευρήματα και στις γραπτές πηγές. Η προφορική παράδοση δεν περιλαμβάνεται (ή δεν περιλαμβανόταν μέχρι πρόσφατα, γιατί, χάρη στην Ανθρωπολογία, τα πράγματα έχουν αλλάξει) όπως αυτή συγκροτείται και παραδίνεται από γενιά σε γενιά μέσα από τους μύθους, τις παραδόσεις, τα «σημάδια του τόπου», τα τραγούδια, τα τοπωνύμια, τις  κοινωνικές, θρησκευτικές, πολιτικές, στρατιωτικές αυτοβιογραφικές ιστορίες και πρακτικές όπως τις βιώνουν οι άνθρωποι στο τοπικό τους πλαίσιο ως "habitus", ενσωματισμένη κοινωνική μνήμη και ζωντανή επιτέλεση, συνδυαστικά και με τη γραπτή ιστορία.  Καθώς οι κάτοικοι κάθε τόπου, όποιοι κι αν είναι και σε όποια εθνοτική ομάδα κι αν ανήκουν, εγγράμματοι ή μη, ντόπιοι ή «φερτοί», ομόθρησκοι ή αλλόθρησκοι, ομόγλωσσοι ή αλλόγλωσσοι διάγουν το βίο τους μέσα σε φυσικά και δομημένα τοπία τα οποία  περιλαμβάνουν  «σημάδια του τόπου» οικοδομικά, τοπωνυμικά και άλλα που αναφέρονται στη διαχρονία συνδεδεμένα και με μνήμες, μύθους και τοπικές ιστορίες, τα εντάσσουν διαλεκτικά και δημιουργικά στην καθημερινότητά τους, αναδημιουργώντας και αναπροσαρμόζοντας, συχνά με επώδυνο και συγκρουσιακό τρόπο (τοπικά αλλά και με  "άνωθεν" παρεμβάσεις της εκάστοτε θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας), κάθε φορά τη σχέση και τη συνομιλία τους με αυτά, ανάλογα με το ιστορικό, θρησκευτικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο κάθε εποχής, στη διαχρονία…

ΕΠΙΜΕΤΡΟ 1 -ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Παραθέτω, προς τεκμηρίωση των παραπάνω (αλλά και προς χρήση άλλων ερευνητών που θα ήθελαν να κρίνουν ή/και να αντλήσουν εθνογραφικό και άλλο υλικό από αυτές),  απομαγνητοφωνημένες τις συνομιλίες μου κατά τις δύο επισκέψεις μου επιτόπου, στα Πλατάνια, με ντόπιους φορείς τής εν λόγω ιστορίας,  πενήντα περίπου χρόνια αργότερα από τα γεγονότα της «εύρεσης» [τα εντός αγκυλών επεξηγήσεις της γράφουσας, Ε.Ψ.]:

Συνομιλία   αρ. 1 (20-21/5/2002)

 Παραθέτω πρώτη, αν και πραγματοποιήθηκε τελευταία χρονικά, την απομαγνητοφωνημένη συνομιλία με  την  (εκλιπούσα πλέον) Ελένη Καραμπεσίνη, 80 χρονών, νύφη στο χωριό Πλατάνια, καταγόμενη από τα Περιβόλια Ολυμπίας, που κατέγραψα  ζωντανά με βιντεοκάμερα και μαγνητόφωνο κατά τον πανηγυρικό εσπερινό της 20/5/2002, παραμονή της γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης,  έξω από το εκκλησάκι της Αγιαλένης.  Οι κασέτες και τα βίντεο στο αρχείο του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών (ΚΕΕΛ).

[Τα εντός αγκυλών επεξηγήσεις της γράφουσας].

[Η κυραΛένη Καραμπεσίνη αφηγείται το όνειρο που είχε δει επανειλημμένα, μάλλον αρχές – με μέσα της δεκαετίας  του ’40 και έγινε η αφετηρία  να γίνει η μετά από χρόνια «ανασκαφή» για να βρουν την Αναγιαλένη].

Βιντεοσκόπηση και απομαγνητοφώνηση από την βιντεοταινία  από την Ελένη  Ψυχογιού (βλ. και παρακάτω, συνομιλία αρ. 1β):

Ερευνήτρια (Ελένη Ψυχογιού): Για πες μου, λοιπόν, πως είδες την Αγιαλένη;   

ΚυραΛένη Καραπεσίνη: Στον ύπνο μου… Και ήθελα να…να βγω, βρέθηκα μέσα σ’  ένα περιβόλι κι έκανα το σταυρό μου και λέω, «Παναγία μου, Παναγία μου, έχω μωρό και κλαίει». Και ‘κεί που έκανα το σταυρό μου ήθελα να βρω δρόμο, για να φύγω…

Ερευνήτρια : Στον ύπνο σου τώρα αυτά…

ΚυραΛένη : …στον ύπνο μου. Και παρησιάζεται [μια γυναίκα], τα μαλλιά εδώ κάτου [δείχνει χαμηλά στην πλάτη] και μου λέει, «τι ζητάς;» Της λέω, «έχω μωρό και κλαίει, πόρτα θέλω!» Λέει [το όνειρο], ανοίγει νια μεγάλη πόρτα, «περάστε!», μου λέει  [η γυναίκα]. Όταν βγήκα έξω [από την πόρτα] της λέω, «πώς σε λένε και ποια είσαι, πού μένεις;». «Εγώ μένω στην Αναγιαλένη[16»[38] [είπε η γυναίκα], το λέγανε Αναγιαλένη, τον τόπο. «Κι εγώ», της λέω «πώς δεν  σ’ έχω ιδωμένο;» «Εγώ εκεί μένω, δεν παρησιάζουμαι, στην Αναγιαλένη», μου λέει, «εγώ φυλάω τα παιδάκια του χωριού αλλά δεν αποφασίσατε να με βγάλετε και στην Αναγιαλένη υπάρχει λιτρουβειό με τρία λιθάρια, δεν τ’ αποφασίσατε [να με βγάλετε]…». Ε, ξύπνησα! «Γειά σου μάτια μου, χρόνια πολλά!» [λέει σε κάποιον χωριανό διερχόμενο από το σημείο όπου καθόμαστε και συνομιλούμε]. Τέλος πάντων, έφυγα, ξύπνησα. Του λέω του άντρα μου, έτσι κι έτσι [του αφηγήθηκε το όνειρο]. «Μη σ’ ακούω!», μου λέει  [ο άντρας της και συνεχίζει απευθυνόμενη  στην ερευνήτρια], τους ξέρεις τους άντρες, πώς λέν’ οι άντρες![γελάει]. Επεράσανε όμως [οι μέρες]. Το ‘πα στον παπά, ήταν ένας από τον Αητό [Τριφυλίας] ο παπάς, να τόνε φέρουμε, τό ειπα του Γιάννη του Καραμπεσίνη, του συχωρεμένου, για να ‘ρθούνε [να «βγάλουνε» την Αναγιαλένη], δεν έγινε. Περάσανε έξι χρόνια. Στα έξι χρόνια, ξαναπαρουσιάστηκε.

Ερευνήτρια: Στον ύπνο σου.

ΚυραΛένη: Στον ύπνο μου, όχι στον ξύπνιο μου, τι να λέμε τώρα! Τέλος πάντων.

Ερευνήτρια: Πώς ήτανε; νέα, γριά, πώς την έβλεπες;

ΚυραΛένη: Νέα!! Τι, γριά;!! [γελάει, αποδοκιμαστικά].  Ήταν τριαντάφυλλο!... Βρίσκουμαι πάλι… στον Πόλεμο![17] Παρησιάζεται [η γυναίκα]… Λέου, στα εφτά χρόνια απάνου, ‘ρχόμαστε και κάνουμε αρχή [στο σκάψιμο]![18]  Ήρθα μόνη μου [τότε, εκεί στον ίδιο  χώρο όπου καθόμασταν και συνομιλούσαμε, στην Αναγιαλένη], το μεσημέρι στις 3 Μάη, της αγια-Μαύρας, είχαμε τα πρόβατα ΄δώ και ήρθα μόνη μου [να σκάψει]. Ήρθανε και οι τσοπάνηδες από κάτου από το ποτάμι [τη Νέδα] και ανεβήκανε [και σκάψανε] και βρήκαμε το ιερό [Βήμα], τ’ αγκωνάρι του ιερού, τελευταία. Από ‘κεί [έκτοτε, από τότε που το «βρήκαν»] ξεκινήσαμε και γινήκανε θαύματα…

Ερευνήτρια: Τι θαύματα γίνανε;

ΚυραΛένη: Εξετυφλωθήκανε, ξεμουγκαθήκανε, το νερό [της επιτόπιας πηγής]  έγινε θαραπευτικό… -κι ακόμα, άμα βάλεις νερό απ’ τη βρύση, απ’ αυτό, δε χαλάει!...

Άλλη [διερχόμενη γυναίκα, προς την ΚυραΛένη]: Χρόνια πολλά, κουμπάρα μου, να ‘σαι καλά!

ΚυραΛένη: Χρόνια πολλά  και του χρόνου!

Άνδρας: [προς τη γυναίκα που χαιρέτισε την κυραΛένη]: Μετά η θεια, θα την δεις μετά τη θεια, άντε, πάμε, προχώρα! [για να μπουν στην εκκλησία]

ΚυραΛένη: …αυτά γινήκανε!Εβγάλαμε το ιερό, βρέθηκε η εκκλησία σταυροειδής, εβρεθήκανε ‘κείνες εκεί οι γούβες, εκεί που είναι οι κολώνες,  ήσαντε γούβες στο μέρος εκείνο…

Ερευνήτρια: Ήτανε κολώνες μέσα σε ‘κείνες τις γούβες δηλαδή;

ΚυραΛένη: Όχι, όχι, δεν ήσαντε κολώνες αλλά ήσαντε τα σχέδια [των βαθουλωμάτων στο έδαφος του κτιρίου που αποκαλύφθηκε με το σκάψιμο]. Και λέει [ο κόσμος] ότι θα δουλέψουμε και θα κάμουμε έργα. Τέλος πάντων. Άλλοι πιστέψανε κι άλλοι μη. Είπε, ήρθε η Κανελλάκη [η άλλη κοπέλα του χωριού που επίσης ονειρευότανε επανειλημμένα  κατόπιν την Αναγιαλένη], την είδε [την «εκκλησία» που ξέθαψαν]. Και [μου] λέει, «πώς σε λένε, θεια;» Λέω, «Ελένη». Μου είπε, «λέει η αγία Ελένη [στο όνειρο της Κανελλάκη] ότι την Τρίτη θα βρούμε το σταυρό!».  Τρίτη που είχα αρχίσει [το σκάψιμο] και Τρίτη, οχτώ! Στις οχτώ ημέρες! Την Τρίτη που ήρθαμε, ήρθε κόσμος, από… από τη Γορτυνία, από ούλο τον κόσμο, δεν μπορώ να σου ειπώ και πόσος κόσμος θα ήταν και δουλεύανε, όλοι! [σκάβανε και για το σταυρό]. Και βρέθηκε άνθρωπος θαμμένος απόξω  [από την «εκκλησία]. Οστά. Αυτά είναι μέσα, μέσ’ στην εκκλησία [την καινούργια που έχτισαν κατόπιν δίπλα στο κτίριο  που ανέσκαψαν], μέσα στα κασόνια, τα άγια κόκαλα. Δουλέψαμε εκείνη την ημέρα, πηγαίνοντας εγώ στο χωριό, έλεγα, «εγώ δουλεύω στη μεριά μου, θα ρθείτε;» Ε, λέω, άμα δεν έρθει το χωριό, γιατί πού ήτανε η εκκλησία [που βρέθηκε], ‘κεί πάνου δεν ήτανε; [δηλαδή στην περιοχή του χωριού τους, των Πλατανιών]. Τούτα περάσανε, τέλος πάντων [μάλλον κάποιες αντιρρήσεις των συγχωριανών να συμμετέχουν], ταχτοποιηθήκανε οι δουλειές, να βρεθεί ο σταυρός [που είχε δει στο όνειρο η Κανελλάκη]. Επήρε ένα ξινάρι [η Κανελλάκη] μου λέει, «έλα θεια να τραβήξουμε λίγο χώμα, γιατί λένε είναι ούλα ψέματα [δεν πίστευαν κάποιοι ότι θα βρεθεί σταυρός], δεν μπορούν να διαψεύδουν αυτά τα πράγματα». Πήρε μια αξίνα και τραβήξαμε χώμα. Τρεις αξινιές, και στην τρίτη αξινιά, τόνε πήρε το σταυρό! Εγώ δεν είδα τίποτα!

Ερευνήτρια: Δηλαδή τον πήρε εκείνη η άλλη; [η Κανελλάκη]

ΚυραΛένη: Ναι, τον επήρε στο χεράκι της. Αφού ήτανε ΄κει χάμου η αγία Ελένη και περπάτηγε κι έλεγε «φτιάχτε τα ‘κείνα, θα ‘ρθει κόσμος!»

Ερευνήτρια: η ίδια, η αγία Ελένη;

ΚυραΛένη: Η ίδια!! Το είπε στο κορίτσι [την Κανελλάκη]. Τέλος πάντων. Και πήρε  [η Κανελλάκη] το σταυρό και τόνε πήγε στη βρύση (την παρακείμενη πηγή]. Γιατί η βρύση ήταν εκεί [δείχνει ένα σημείο πιο αριστερά από τη σημερινή θέση της] κι έτρεμε το χέρι της, έτσι! [δείχνει].

Ερευνήτρια: Ποιανής;

ΚυραΛένη: Της Ευγενίας [Κανελλάκη] που πήρε το σταυρό, εγώ δεν τον είδα γιατί δεν ήπρεπε να τον ιδώ [γιατί ήταν παντρεμένη, με παιδιά και δεν «έκανε», η άλλη ήταν κοπέλα ανύπαντρη], για να γίνει το νερό θαραπευτικό, όπως και έγινε θαραπευτικό! Κι εδεκεί τον πήρανε [το σταυρό] κι απέ ήρθε κόσμος κι άλλοι τόνε βλέπανε, κι άλλοι δεν τόνε βλέπανε.  Ήτανε ο Τ., ο Θανάσης ο Τ. από τη Ζαχάρω, ήτανε δάσκαλος με ογδόντα παιδιά και ‘ρθε πρώτος, ευρέθη πρώτος στην πόρτα της [ανασκαμμένης] εκκλησίας εδώ και πήγε να πάρει το σταυρό, «θα ρίξουνε το σταυρό στα παιδιά», λέει [για ευλογία], κι όπως πήγε να πάρει το σταυρό, έμειν’ έτσι!..  [κόκαλο, σαν μαρμαρωμένος] Κι άλλοι τον ηβλέπανε, κι άλλοι δεν τον  ηβλέπανε [το σταυρό]. Ε, πια… Αυτή η δουλειά [η ιστορία με την ανασκαφή και το σταυρό], εγώ πήγα κατηγορούμενη [σε δίκη], ελέγανε ότι με βάλανε [κάποιοι επιτήδειοι, να λέει ψέματα για τα όνειρα κ.λπ.]. Δεν πιστεύανε ότι την είδα στον ύπνο μου την αγία Ελένη και μ’ ορμήνευε! Μέσ’ στον ύπνο μου, όχι στον ξύπνιο μου! Κι εγώ νιόπαντρη [τότε που έβλεπε τα όνειρα], είχα οικογένεια.

Ερευνήτρια: Πόσων χρονών ήσουνα;

ΚυραΛένη: Πόσων χρονών.. ξέρω ‘γώ πόσων χρονών; Το πενηνταπένε [1955] που εβγάλαμε την εκκλησία, το ’60 , τότε...[19]

Ερευνήτρια: Τώρα πόσων χρόνων είσαι;

ΚυραΛένη: Ογδόντα! Ναι αλλά  ήμουνα, είχα παιδιά, δεν ήμουνα αυτό [ανύπαντρη και παρθένα, όπως η Κανελλάκη] και είχα και άντρα και τις δουλειές όλες απάνου μου αλλά και όλα εντάξει. Τέλος πάντων. Ήρθανε πολλοί από ‘δώ και δώσανε πολλά λεφτά και γινήκανε τα έργα, τα έργα αυτά τα μεγάλα [το στέγαστρο πάνω από το ανασκαμμένο, παλιό  κτίριο, η νέα εκκλησία,  η νέα βρύση, οι σταθεροί πάγκοι, τα τραπέζια κ.λπ. για το πανηγύρι]. Και είμαστε χαρούμενοι γι’ αυτό το πράγμα! Κι ας λένε δεν γίνεται! [να βλέπεις σε όνειρο την αγία Ελένη και να σε ορμηνεύει]. Εγώ, αν θα σου ειπώ, εχτές και προχτές, στο σπίτι μου, ήρθανε ανθρώποι για να με ξυπνήσουνε να ΄ρθώ στην εκκλησία, γιατί δε μπόρηγα [ήταν αδιάθετη, άρρωστη] και γιατί η Π., του Σ. η νύφη,  του καλόγερου [που είναι θαμμένος πίσω από την καινούργια εκκλησία της αγίας Ελένης] η νύφη, είχε το Δεσπότη. Την Παρασκευή μου λέει, «θεια στις δώδεκα η ώρα θα ‘χουμε τραπέζι το Δεσπότη» [που είχε έλθει για να χοροστατήσει στο  πανηγύρι]. «Μάνα μου, δεν μπορώ», της λέω. «Όχι», μου λέει, «πρέπει, εγώ θα ‘ρθω να σε πάρω!» [εννοεί ως σεβάσμιο πρόσωπο πλέον, λόγω της σχέσης της με την αγία Ελένη, που την εκτιμάει και ο Δεσπότης]. Την Παρασκευή το πρωί, κατά τις τέσσερες η ώρα [τα χαράματα] εμπήκε ένα παιδί έτσι, με άσπρο πουκάμισο. «Δεν είναι ‘δώ», του λέει. «Μέσα είναι, ρε!» του λέει ο άλλος. Εγώ δεν τον ήβλεπα [τον ένα από τους δύο που συνομιλούσαν]. [Σε αυτό το σημείο μιλάει σε κάποιον που περνάει δίπλα μας εκείνη τη στιγμή και την χαιρετάει με σεβασμό:] «Τι κάνεις Ντίνο, καλά είσαι, μάτια μου;» [και συνεχίζει:] Που λες, εκεί… χάνω τώρα, όμως, δε θυμάμαι τι σου ‘λεγα…

Ερευνήτρια: Έλεγες για τον Δεσπότη που τον είχε τραπέζι η Π. και είδες δύο που μιλούσανε… Στον ύπνο σου τους είδες;

ΚυραΛένη: Αυτό όχι, ήμουνα ξύπνια, δεν ήτανε στον ύπνο μου και ακ΄ώ και του λέει -δεν τον ήβλεπα εκείνονε που μίλαγε-, «Κοίτα, μέσα είναι;» «Ρε δεν είν’ εδώ!» «Μέσα είναι, ρε, τέτοια ώρα πού θα πήγαινε;» «Ρε, σώπα που θα καθότανε εδώ τέτοια ώρα», του λέει ο άλλος, «για τήρα, ρε», του λέει και με το τήραμα που έκανε τα μούτρα του έτσι αυτός και τήραξε κατά το κρεβάτι μου, έφυγε! Ήσαντε αυτά τα δύο άτομα!

Ερευνήτρια: Και ποιοι ήτανε αυτοί; Εσύ τι λες;

ΚυραΛένη: Άγιοι ήσαντε!

Ερευνήτρια: Δύο παιδιά δηλαδή;

ΚυραΛένη: Ο άγιος Κωσταντίνος και η αγία Ελένη βοηθάνε τον κόσμο και τον υποστηρίζουνε. Λένε ότι εγώ εκορόιδευα και έρι’να αυτό [μάγια], τόσα κι άλλα και πόσα θ’ακούσεις και ένας δικός μας άνθρωπος, μου λέει, «εγώ την ήξερα την εκκλησία!» [πριν σκάψουν και  την ανακαλύψουν] Και αφού ρε αγόρι μου την ήξερες, για δεν την έβγανες! Ναι, αυτά τα πράγματα… Δεν είν’ ανάγκη. Τι να κάμουμε, τι να λέμε… Αυτά. [Δένει το μαντίλι της, δηλωτικό ότι τελείωσε η συνομιλία μας].

Ερευνήτρια: Να ‘σαι καλά και βοήθειά σου πάντα.

ΚυραΛένη:  Ευχαριστώ.

Ερευνήτρια: Α, την ξαναείδες την αγία Ελένη στον ύπνο σου;

ΚυραΛένη: Μια φορά.

Ερευνήτρια: Πότε; Τότε στην αρχή, αργότερα, στα γεγονότα, ή πρόσφατα;

ΚυραΛένη: Έπλυνα το μπουκάλι που είχα κι έβανα λάδι, πρόπερσι, δυο χρόνια πάει, δεν το ‘πλυνα. Είναι από λάδι και του λέω του Π. «να με πάς [με το αυτοκίνητο] μέχρι την Αγία Ελένη για να πάρω… για να βάλουμε το λάδι». «Δεν τ’ αφήνεις, ρε μάνα;» μου είπε, «τέλος πάντων, να πάμε αύριο;» «’Αει, ρε και συ», του λέω. Κι έρχουμαι σαν έτσι [βράδυ σχεδόν, στην Αγιαλένη, όπως εκείνη την ώρα που μιλούσαμε] και ήθελα να φύγω, γιατί είμαι από την Ολυμπία, δεν είμαι από ‘δω, είμαι από τη Γάρδιτσα [Περιβόλια Ολυμπίας].

Ερευνήτρια: Α, έτσι; Νύφη ήρθατε;

ΚυραΛένη: Ναι, νύφη είμαι. Και βρέθηκα απέναντι από τον πλάτανο [έναν πλάτανο που βρίσκεται εκεί, στο χώρο της Αναγιαλένης]. Απέναντι ήτανε ένα ωραίο πρόσωπο! [εκείνη τη στιγμή κάποιος την χαιρετάει και χάνει τον ειρμό των σκέψεών της] Που λες…χάνω , μάτια μου, δεν θυμάμαι… Κι όπως ήτανε στον πλάτανο, ήτανε ένα ωραίο πρόσωπο από ‘κεί. Του λέω [του «ωραίου προσώπου»] , «έλα πιο ‘δώ!» «Εγώ;» μου λέει.

Ερευνήτρια: ανδρικό ή γυναικείο πρόσωπο;

ΚυραΛένη: Ήτανε, ένας άντρας ήτανε. Ήρθε. Του λέω «πώς σε λένε;» «Νεκτάριο», μου λέει. «Σ’ ευχαριστώ, Παναγίτσα μου, σ’ ευχαριστώ αγία μου Ελένη!» Μου λέει, «το μπουκάλι πό ‘βαλες λάδι, δεν το ‘πλυνες!» Της λέω [άρα ήταν η αγία Ελένη, μπερδεύτηκε] , «είχα πολύ δουλειά, ήμουνα πολύ κουρασμένη!»

[Εκείνη τη στιγμή μας πλησιάζει μια γυναίκα στην οποία ανήκε το σιταροχώραφο όπου ανασκάφηκε η «εκκλησία» της αγίας Ελένης και το χάρισε για το σκοπό αυτό και την διακόπτει, λέγοντας:]

Γυναίκα [προς την κυράΛένη]: Την βρήκες την κοπέλα! [προς εμένα:] Της τα ‘πα [ότι την  έψαχνα να μιλήσουμε]

ΚυραΛένη [επαναλαμβάνει,  αγνοώντας τη διακοπή]: …μου λέει [η αγία Ελένη] «το μπουκάλι που ‘βαλες λάδι, δεν το πλυνες!» Της λέω, «ήμουνα πολύ κουρασμένη». «Είχες τη νύφη σου εκεί!!», μου λέει αυστηρά. «Όχι, όχι!» της λέω, «εγώ ήπρεπε να το ταχτοποιήσω!» Έχω πολλά… Ε, να μην τα ανακατεύουμε όλα μαζί… [σηκώνεται να φύγει]

Ερευνήτρια: Σ΄ευχαριστώ πολύ, άλλη φορά τα ξαναλέμε, βοήθειά σου!

ΚυραΛένη: Όχι, μάνα μου, μη μ’ ευχαριστείς! [φεύγει].

Συνομιλία αρ. 1β

(Συνομιλία ηχογραφημένη  την ίδια ημέρα και ώρα με την αρ. 1 από την Ελένη Ψυχογιού  αλλά σε ταινία μαγνητοφώνου.   Την απομαγνητοφώνηση έκανε φοιτητής  Ανθρωπολογίας που πραγματοποιούσε την Πρακτική του στο ΚΕΕΛ).

Ερώτηση (Ελένη Ψυχογιού)

^{Απάντηση (Ελένη Καραμπεσίνη) Την Αγιαλένη  την είδα στον ύπνο μου και ήθελα να βγω. Βρέθηκα μέσα σ’ ένα περιβόλι κι έκανα το σταυρό μου και λέω, Παναγία μου έχω μωρό και κλαίει. Εκεί που έκανα το σταυρό μου ήθελα να βρω δρόμο για να φύγω. Και παρουσιάζεται και μου λέει, Τι θέλεις. Λέω, Έχω μωρό και κλαίει. Ανοίγει μια μεγάλη πόρτα και μου λέει, Περάστε. Της λέω, Πώς σε λένε και πού μένεις; Μου λέει, Μένω στην Αναγιαλένη, έτσι το λέγαν το μέρος. Μα κι εγώ εκεί μένω, πώς δεν σε ξέρω; Στην Αναγιαλένη φυλάω τα παιδάκια του χωριού αλλά δεν αποφασίσατε να με βγάλετε. Και στην Αναγιαλένη υπάρχει λειτρoυβειό με τρία λιθάρια. Δεν τα’ αποφασίσατε. Ξύπνησα. Λέω του άντρα μου έτσι κι έτσι. Δεν έδωσε σημασία. Το είπα και σε έναν παπά. Περάσαν 6 χρόνια. Στα 6 χρόνια, ξαναπαρουσιάστηκε στον ύπνο μου. Ήταν γριά και είχε ένα τριαντάφυλλο. Το μεσημέρι στις 3 Μάη είχαμε τα πρόβατα και ανεβήκαμε από το ποτάμι και βρήκαμε το αγκωνάρι του ιερού. Από εκεί ξεκινήσαμε. Εγίνηκαν θαύματα. Εξετυφλωθήκανε, ξεμουγκαθήκανε, το νερό έγινε θεραπευτικό και ακόμα αν βάλεις νερό από αυτό στη βρύση σου δεν χαλάει. Αυτά γινήκανε. Βρέθηκε η εκκλησία σταυροειδής, βρεθήκανε οι γούβες εκεί που θα ήτανε οι κολόνες. Λέμε, θα δουλέψουμε και θα κάνουμε έργα. Άλλοι πιστέψαν κι άλλοι όχι. ήρθε η Κανελλάκη και την είδε. Πώς σε λένε θεία; Λέω Ελένη. Μου είπε η αγία ότι την Τρίτη, στις 8 ημέρες, θα βρούμε το σταυρό. Την Τρίτη ήρθε πάρα πολύς κόσμος και από τη Γορτυνία και δουλέψανε. Και βρέθηκε απέξω άνθρωπος θαμμένος. Οστά. Δουλέψαμε κείνη την ημέρα και πηγαίνοντας στο χωριό έλεγα, Εγώ δουλεύω στην Α. Ελένη, θαρθείτε; Τέλος πάντων, τακτοποιηθήκανε, να βρεθεί ο σταυρός. Επήρε ένα ξινάρι, μου λέει, Έλα θεία να τραβήξουμε λίγο χώμα γιατί λένε ότι είναι ψέματα και είναι κρίμα να διαψεύδουνε αυτά τα πράγματα. Πήρε μια αξίνα και τραβήξαμε χώμα. Στην Τρίτη αξινιά τον επήρε τον σταυρό στο χεράκι της. Ήταν εκεί χάμω η Α. Ελένη, επερπάταγε. Τέλος πάντων. Πήρε τον σταυρό, ήρθαμε στη βρύση κι έτρεμε το χέρι της Ευγενίας έτσι. Και το νερό έγινε θεραπευτικό. Όταν ήρθε κόσμος, άλλοι τον βλέπανε κι άλλοι δεν τον βλέπανε. Ήταν ο κυρ Θανάσης ο Τρυγάρης από τη Ζαχάρω, δάσκαλος με 80 παιδιά. Κι ήρθε πρώτος στην πόρτα της εκκλησίας. Και πήρε να πάρει το σταυρό κι έμεινε έτσι. Τον εσπρώχνανε, άλλοι τον βλέπαν άλλοι όχι. εγώ έχω πάει δυο φορές κατηγορούμενη γιατί λέγαν ότι με βάλανε. Δεν πίστευαν ότι είδα την Α. Ελένη στον ύπνο μου. ήμουνα κι εγώ νέα τότε, το ’55 που βγάλαμε την εκκλησία. Τώρα είμαι 80. είχα παιδιά και άντρα. Ήρθανε πολλοί ανθρώποι και δώσανε πολλά λεφτά και γινήκανε τα έργα αυτά και είμαστε χαρούμενοι γι’ αυτό το πράμα. Ας λένε, Δεν γίνεται. Προχτές στο σπίτι μου…}

 ^{Σημείωση απομαγνητοφωνητή: …δεν ακούγεται… έχει πολύ φασαρία] ήμουνα ξύπνια. [δεν ακούγεται τίποτα από αυτά που λέει, γιατί υπάρχει φοβερή οχλοβοή…}

^{….Αυτή είναι η πρώτη εικόνα και την έφτιαξε η αστυνομία από τη Γάρδιτσα, από τα Περιβόλια της Ολυμπίας….}

Συνομιλία  αρ. 2 (2/9/2001)

Απομαγνητοφωνημένη συνομιλία με κατοίκους (Γιώργο Ματζούνη, 55 χρ. και την 14χρονη κόρη του Αγγελική)  του χωριού Πλατάνια. Τα γεγονότα της «ανασκαφής» για το «ξεθάψιμο» της Αγιαλένης είχαν διαδραματιστεί τη δεκαετία 1945-1955, περίπου, οπότε ο συνομιλητής όντας αγέννητος ή  πολύ μικρό παιδί τότε, δεν πρέπει να έχει βιώματα και μάλλον τα γνωρίζει εξ ακοής. Τους συνάντησα κατά την πρώτη μου επίσκεψη στο χώρο της Αγιαλένης στο χωριό Πλατάνια Αυλώνος Μεσσηνίας,  τυχαία  εκεί , στις 2/9/2001, οπότε και είδα επιτόπου για πρώτη φορά τα κτίσματα που είχαν  ανασκάψει κάτ’ εντολήν της Αγιαλένης και την νέα εκκλησία της Αγιαλένης που έχτισαν δίπλα σε αυτά  στη συνέχεια

(τα εντός αγκυλών επεξηγήσεις της ερευνήτριας):

Ερευνήτρια (Ελένη Ψυχογιού): Για πείτε μου, λοιπόν, πώς το λέγατε αυτό εδώ το μέρος, ότι «πάμε» πού;

Γιώργος Ματζούνης: Εμείς εδώ λέγαμε ότι «πάμε στην Αναγιαλένη για νερό», λέγαμε.

Ερευνήτρια: Μμμμ… υπήρχε βρυσούλα δηλαδή εδώ;

Γιώργος Ματζούνης: Είχε βρυσούλα και ΄ρχόμαστε όταν είμαστε πιτσιρίκια και πίναμε νερό, να πούμε…

Ερευνήτρια: Εδώ γύρω-γύρω είχε σιτάρια, αλώνια;

Γιώργος Ματζούνης: Ναι, είχε σιτάρια, ικ αλώνια, ήταν αλώνια…

Αγγελική, κόρη, 14 χρ.: Ήταν χωράφια[39]…

Ερευνήτρια: …και;

Γιώργος Ματζούνης: …και εδώ παρησιάστηκε… ονειρεύτηκε κάποια κοπέλα, ονειρεύτηκε να πούμε, της παρησιάστηκε η Αγιαλένη με τον άγιο Κωσταντίνο και της είπε ότι «εκεί είμαι θαμμένη, να πάτε, εργαστείτε»…

Ερευνήτρια: Της είπε στη βρύση, εδώ στην Αναγιαλένη;

Γιώργος Ματζούνης: ναι, στην Αγιαλένη.

Αγγελική, κόρη, 14 χρ.: Ναι και λένε ότι και μια άλλη κοπέλα επίσης, όπως ήταν παλιά η βρύση εκεί και είχε το λεκανάκι [γούρνα, βλ, φωτ.] ήτανε μια σκιά σταυρού, έβλεπες μια σκιά σταυρού [μέσα στο νερό]  και τον βρήκανε, ένα σταυρό…

Ερευνήτρια: Πού τον βρήκανε; Εκεί στη βρύση;

Αγγελική, κόρη, 14 χρ.: ναι, ναι, ναι!

Ερευνήτρια: Α, σκάψανε δηλαδή και στη βρύση… Και μετά;

Γιώργος Ματζούνης: Όχι, το σταυρό τον βρήκανε ΄δώ κάτου, που είναι το σημείο να πούμε [κοντά εκεί που βρήκαν την «εκκλησία» και όπου έχει τοποθετηθεί σχετική πλάκα, βλ. φωτ.].

Ερευνήτρια: Και μετά; Σκάβανε σιγά-σιγά, σκάβανε; [να ξεθάψουνε την Αγιαλένη].

Γιώργος Ματζούνης: Ναι, σκάβανε σιγά-σιγά, ήρθε το χωριό εθελοντική εργασία να πούμε και βρήκανε το σταυρό.

Ερευνήτρια: Δηλαδή το έβλεπε πολλές μέρες αυτό το όνειρο;

Γιώργος Ματζούνης: Αυτή το είχε δει πολλές φορές και στην αρχή της λέγανε οι δικοί της «άει παράτα μας!»  αλλά με την επιμονή που έκανε, να πούμε, πήγανε και στην Αρχιεπισκοπή [εννοεί τη Μητρόπολη Κυπαρισσίας]  και έδωκε άδεια, να πούμε [ο Δεσπότης] και λέει «εφόσον η κοπέλα είδε έτσι, να ψάξετε».

Ερευνήτρια: Το έχει δει ο Δεσπότης αυτό το «εκκλησάκι»; [που βρήκαν στην ανασκαφή].

Γιώργος Ματζούνης: Ναι. Το έχει δει, είναι καταγραμμένο.

Ερευνήτρια: Και λοιπόν; Άρχισαν [σκάβοντας] και βρίσκανε αυτές τις πέτρες μόνο ή βρήκανε και εικόνα;

Γιώργος Ματζούνης: Έχουνε βρει και εικόνα, δεν ξέρω σε ποιο σημείο. Έχουνε βρει και την εικόνα [βλ. φωτ.].

Ερευνήτρια: Και την έχουν φυλάξει την εικόνα; 

Γιώργος Ματζούνης: Δε θυμάμαι τώρα…

Ερευνήτρια: Και αυτό το κτίριο [που βρήκαν] ήτανε έτσι, χαλασμένο, είχε πέτρες φθαρμένες, πεσμένες;

Γιώργος Ματζούνης: Ναι, ήτανε πεσμένες οι πέτρες, φθαρμένες και ε, πήρανε το σχέδιο που βρήκανε, να πούμε, και τις τοποθέτησαν τις πέτρες…

Ερευνήτρια: Και είχε αυτό το σχήμα ακριβώς και ήταν τόσο το ύψος των τοίχων ή τους χτίσατε παραπάνω τώρα [μετά την εύρεση];

Γιώργος Ματζούνης: Όχι, μέχρι εκεί ήτανε, όπως το βλέπετε, το παλαιό, δεν είναι πειραγμένο καθόλου, μέχρι εκεί ήτανε [οι τοίχοι].

Ερευνήτρια: Και δεν είχε σκεπή δηλαδή καθόλου και ήτανε αυτό το σχήμα μέσα [εσωτερικά, σαν σταυρός, βλ. φωτ.].

Γιώργος Ματζούνης: Ναι, ναι.

Ερευνήτρια: και όπως μου είπατε πριν, μέσα σ’ αυτές τις τρύπες στους τοίχους είχε κόκαλα; (βλ. φωτ.)

Γιώργος Ματζούνης: να, έτσι λένε αλλά δεν θυμάμαι, ήμουνα και μικρός τότε…

Ερευνήτρια: Εκεί που [το κτίσμα που ανασκάφηκε] έχει μια τρύπα στον προθάλαμο που έχει τώρα μέσα κάτι μανουάλια (βλ. φωτ.) υπήρχε;

Γιώργος Ματζούνης: Εκεί…, υπήρχε, βεβαίως!

Αγγελική, κόρη, 14 χρ.: Ναι, και έλεγαν άλλοι ότι ήταν κοληβήθρα αλλά είναι και αυτή η ιστορία με τα κόκαλα…[γελάει].

Ερευνήτρια: Και γιατί έβαλαν μέσα τα μανουάλια;

Αγγελική, κόρη, 14 χρ.: Ε, τα έβαλαν…

Ερευνήτρια: Για να μην πέσει κανείς μέσα;

Αγγελική, κόρη, 14 χρ.: Για να μην πέσει κανείς μέσα…

Ερευνήτρια : Και πίσω στον ανατολικό τοίχο ήταν έτσι στρογγυλευτό σαν κόγχη ή δεν είχε κόγχη και την φτιάξατε μετά;

Γιώργος Ματζούνης : Είχε κόγχη αλλά λέμε τώρα, ήταν κάπως χαλασμένη, έδειχνε ότι έχει κόγχη…

Ερευνήτρια : Αυτή την κοπέλα που είδε το όνειρο πώς την λέγανε; Θυμόσαστε;  Μένει τώρα εδώ στο χωριό;

Γιώργος Ματζούνης : ΄Οχι, είναι στην Αυστραλία. Ευγενία, τη λέγανε, Κανελλάκη. Έχει πάει στην Αυστραλία τώρα.

Ερευνήτρια : Παλιά δεν είχε κανένα ξωκλήσι εδώ, απλά έτσι το λέγατε «στην Αγιαλένη»;

Γιώργος Ματζούνης : Όχι, όχι [δεν υπήρχε ξωκλήσι] απλώς το λέγαμε «στην Αναγιαλένη» έτσι, χωριάτικα, «στην Αναγιαλένη», είμαστε και μικρά παιδάκια, δεν ξέραμε να το πούμε καλά[40]…

Αγγελική, κόρη, 14 χρ: Εδώ πίσω είναι και ο Άγιος Κωσταντίνος, ένα ερείπιο, σχεδόν [βλ. φωτ. και παρακάτω, στην ίδια αφήγηση].

Ερευνήτρια : Α, έχετε άγιο Κωνσταντίνο;

Γιώργος Ματζούνης : Ναι, ένα εκκλησάκι «άγιος Κωσταντίνος» και υπάρχει και «Αγιολιάς» εκεί πάνου [δείχνει ψηλά, στο βουνό]. Αυτά είναι μικρά εκκλησάκια.

Ερευνήτρια : Και ο «άγιος Κωσταντίνος»  έχει τις ίδιες εικόνες που έχει και εδώ η εκκλησία [της Αγιαλένης, η καινούργια, βλ. φωτ.] η οποία χτίστηκε πότε, μετά;

Γιώργος Ματζούνης : Αυτή χτίστηκε μετά [από την ανασκαφή του παλιού κτίσματος], να πούμε. Προ… πενήντα χρόνια.

Ερευνήτρια : Και αυτό [το παλιό κτίσμα, βλ. φωτ.] πότε βρέθηκε εδώ, είναι πολλά χρόνια;

Γιώργος Ματζούνης : Είναι το πενήντα [1950]…

Ερευνήτρια : Τότε που γράφει η πλάκα [ανάγλυφη επιγραφή βλ. φωτ.], το 1955;

Γιώργος Ματζούνης : Ναι, ναι, το 1955.

Ερευνήτρια : Και μετά χτίστηκε η εκκλησία; [η νέα, της Αγιαλένης, βλ. φωτ].

Γιώργος Ματζούνης : Δεν μπορούσε να χτιστεί [να αναστηλωθεί] αυτή που βρέθηκε [το κτίσμα που ανέσκαψαν], να πούμε, και ‘ντάξει, και φτιάξαμε αυτό, για να μην καταστρέφεται, το στέγαστρο [το καινούργιο στέγαστρο, βλ. φωτ.] …

Ερευνήτρια : Μπράβο σας, για να το προστατεύετε… Και το φτιάξατε [το στέγαστρο] εσείς, με προσωπική εργασία, το χωριό;

Γιώργος Ματζούνης : Το χωριό, ναι. Προσφορές. Και μετά φτιάχτηκε αυτή η εκκλησία [η καινούργια, βλ. φωτ.], η οποία άργησε να γίνει, δεν μπορούσε σε μια χρονιά να γίνει ένας ναός να πούμε…

Ερευνήτρια : Και τώρα γιορτάζετε στις 21 Μαΐου [γιορτή των αγίων Κ+Ε) εδώ;

Γιώργος Ματζούνης : Ναι, στις 21 Μαΐου.

Ερευνήτρια : Γίνεται μεγάλο πανηγύρι, έρχονται και από άλλα χωριά;

Γιώργος Ματζούνης : Ναι, πολλά και ο Δεσπότης!

Ερευνήτρια : Α, γίνεται πολύ μεγάλο πανηγύρι!

Γιώργος Ματζούνης : Ναι!

Ερευνήτρια : Βάζετε και όργανα;

Γιώργος Ματζούνης : Ε, ναι, βάνει ο Σύλλογος [ο Πολιτιστικός, του χωριού] κάποια, έντεκα αρνιά και τέτοια, να πούμε, μαζεύεται κόσμος πολύς! Πολύς κόσμος…

Ερευνήτρια : Ωραία! Ίσως έρθω εφέτος! (δηλαδή στις 21/5/ του 2002, όπως και έγινε, βλ. φωτ.]

Γιώργος Ματζούνης : Μακάρι, να ‘ρθείτε!

Ερευνήτρια : Πώς λέγεστε;

Γιώργος Ματζούνης : Εγώ λέγομαι Ματζούνης Γιώργος.

Ερευνήτρια : Πόσων χρονών είσαστε; Τα θυμόσαστε εσείς ο ίδιος αυτά τα γεγονότα; [των ανασκαφών, της ανεύρεσης του κτίσματος κ.λπ.]

Γιώργος Ματζούνης : Πενήντα πέντε [χρονών]. Ναι, τα θυμάμαι αλλά σαν παιδάκι τότε, δέκα χρονώνε, οχτώ…

Ερευνήτρια : Α, είμαστε και συνομήλικοι, άρα τα θυμόσαστε και λίγο…

Γιώργος Ματζούνης : Ε, θυμόμαστε αλλά δεν βάναμε και βάση τότε σ’ αυτά… Αλλά αυτό το «Αναγιαλένη» το θυμάμαι καλά γιατί είχαμε έρθει πολλές φορές με τα γαϊδουράκια να πιάσουμε νερό [από την πηγή] στα παγούρια και στα δοχεία, να πούμε…

Ερευνήτρια : Είχατε τα στάρια δηλαδή…

Γιώργος Ματζούνης : Ναι, είχαμε τα στάρια ‘πάνου ΄δώ και είχαμε ζώα να πούμε και δεν είχαμε νερό , γιατί δεν υπάρχει από ‘δώ κι απάνου [από την Αναγιαλένη, στο βουνό] νερό, ε, και λέγαμε «πού θα πάμε για νερό, προκειμένου να πάμε στο χωριό, πάμε στην Αναγιαλένη»!

Ερευνήτρια : Το ποτάμι, η Νέδα, περνάει από’ δώ από κάτω; [από την πλαγιά]

Γιώργος Ματζούνης : Το ποτάμι είναι από ‘δώ, οι πηγές του είναι απάνω, ψηλά. [Το ποτάμι] είναι, κοντά, από ‘δώ μέσα [δείχνει κάτω, προς τη χαράδρα του ποταμού].

Ερευνήτρια :  Εσείς πώς το λέτε; Νέδα ή απλά ποτάμι;

Γιώργος Ματζούνης : Νέδα, Νέδα το λέγαμε από ‘κείνα τα χρόνια, «η Νέδα».

Ερευνήτρια : Ωραία. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για όσα μου είπατε. [Προς την κόρη του:] Εσύ δεν μου είπες το όνομά σου…

Κόρη: Ματζούνη Αγγελική, είμαι δεκατέσσερα [ετών].

Ερευνήτρια : και τα ξέρεις κι εσύ όλα αυτά, τα ακούς;

Αγγελική: Μ’ αρέσει ν΄ακούω ιστορίες για το χωριό.

Ερευνήτρια : Σας τα λένε και στο σχολείο αυτά, σαν παράδοση του χωριού ή έτσι, μεταξύ σας;

Αγγελική: Μεταξύ μας τώρα, πιάνουμε κουβέντα εμείς τα παιδιά, πότε τα λένε οι μεγάλοι, πότε διαβάζουμε φυλλάδια..[είχαν τότε  εκδοθεί δακτυλογραφημένα φυλλάδια και υπάρχουν ακόμα σχετικά με το «θαύμα» της ανεύρεσης της Αγιαλένης].

Ερευνήτρια : Σας τη λέει δηλαδή η μαμά, η γιαγιά σου, αυτή την ιστορία; Την ακούς;

Αγγελική: Ναι.

Ερευνήτρια : Α, να σας ρωτήσω και κάτι άλλο. Έχω ακούσει ότι εδώ, σε αυτή την περιοχή της Νέδας υπάρχουν και άλλες Αγιαλένες. Είναι και μία στην Αλίφειρα, μία στη Θεισόα. Έχει δηλαδή εδώ στην περιοχή και άλλες Αγιαλένες έτσι, παλαιές;

Γιώργος Ματζούνης : Δεν ξέρω, εγώ προσωπικά, δεν ξέρω.

Ερευνήτρια : Δεν έχετε ακούσει δηλαδή άλλη Αγιαλένη; Γιατί μου είπανε τώρα ότι έχει και μία στη Φιγάλεια, πώς τη λένε τη Φιγάλεια στην παλιά της ονομασία…

Γιώργος Ματζούνης : Άνω Φιγαλεία είναι η Παύλιτσα και Κάτω Φιγαλεία η Ζούρτσα.

Ερευνήτρια : Α, ναι, κάπου εκεί, ανάμεσα, ένας που είναι κυνηγός, λέει, και μου ΄πε ότι έχει ακούσει για κάποια Αγιαλένη εκεί. Έχετε ακούσει εσείς κάτι τέτοιο;

Γιώργος Ματζούνης : Δεν έχω ακούσει αλλά εντάξει, μοναστήρια είναι πολλά, όπως εδώ λέμε Αιλιάς , πάνω ΄δώ στο βουνό, απέναντι ‘κεί πέρα να πούμε, πάνω στην κορφή, πάλι Αιλιάς. Στο χωριό, ΄ντάξει, έχουμε άλλες.  

Ερευνήτρια : Ο ΄Αγιος Κωνσταντίνος που μου είπατε πριν πού είναι;

Γιώργος Ματζούνης : Εδώ από πίσω [δείχνει πίσω από τη νέα εκκλησία της Αγιαλένης ] , καμιά διακοσαριά μέτρα.

Ερευνήτρια : Υπήρχε από παλιά, δηλαδή πριν βρείτε την Αγιαλένη αυτό το εκκλησάκι;

Γιώργος Ματζούνης : Ε, το ίδιο είναι…

Ερευνήτρια : Πριν δηλαδή να ανακαλύψετε αυτό [το παλιό κτίσμα];

Γιώργος Ματζούνης : Μετά [από την ύπαρξη  του «ναού» του  άγιου Κ.] αρχίσαμε τα αυτά [τις ανασκαφές για την Αγιαλένη] το λέγαμε και εκεί «στον άγιο Κωσταντίνο»,  ‘δώ, στον Αιλιά και μόλις ευρήκαμε ‘δώ το, αυτό, το εκκλησάκι [το παλιό κτίσμα της Αγιαλένης], κάναμε και εκεί [«ανασκαφές» στον άγιο Κωνσταντίνο]. ‘Ντάξει,  φαινόσαντε βέβαια εκεί κάτι [τοιχία] , ήσαντε λούζες [αγριόχορτα] και τέτοια καλυμμένα μέσα και πήγαμε και τ’ ανοίξαμε κι αυτά, να πούμε [βλ. φωτ.]. Αλλά αυτά είναι πολύ μικρά εκκλησάκια, δεν έχουνε έτσι κανένα σκέδιο, όπως αυτό [το παλιό, σταυροσειδές κτίσμα της Αγιαλένης] να πούμε, απλώς ένα τετράγωνο και έχει αυτό του ιερού, να πούμε [ένα είδος κόγχης, βλ. φωτ.]. Όλο ‘δώ πάνου, έχει και αυτό [ο άγιος Κωσταντίνος] κολυμπήθρα όπως έχει και αυτό το εκκλησάκι  [της Αγιαλένης].

Ερευνήτρια : Όπως την τρύπα στον πρόναο [της Αγιαλένης];

Γιώργος Ματζούνης : Ναι, την τρύπα.

Ερευνήτρια : Και είναι παλιό κι αυτό το εκκλησάκι;

Γιώργος Ματζούνης :  Παλιό, ναι. Παλιό κι εγώ έτσι τα θυμάμαι, στον Αιλιά, να πούμε, αλλά δεν το ξέραμε, και μετά πήγαμε στον τάφο [;] αυτό και τ’ ανοίξαμε, φαινότανε [τα τοιχία του Αγίου Κωνσταντίνου] αλλά τώρα δεν ξέρω, ο κόσμος δεν έδινε σημασία, εδώ [στην Αγιαλένη]   έδωκε σημασία επειδή ονειρεύτηκε η κοπέλα…

Αγγελική: Και λένε ότι επανειλημμένες φορές  το είδε αυτό το όνειρο…

Γιώργος Ματζούνης :  Το είδε πολλές φορές, παρησιαζότανε «αυτό» και τση λέγανε [να σκάψουν να βρουν]…

Αγγελική: …και επέμενε…

Γιώργος Ματζούνης : Νεραϊδίσες είναι λέγανε [οι γυναίκες που έβλεπαν το όνειρο], όπως λέμε ΄μείς οι χωριάτες, η μάνα μου, ο πατέρας μου… Είδες, που είναι ζουρλοί,  να πούμε  και τα λοιπά, να πούμε, όταν το είδε μια φορά [την πρώτη] η κοπέλα [το όνειρο]…

Ερευνήτρια : Αυτή η κοπέλα [που έβλεπε το όνειρο] τι ήτανε, γραμματισμένη;

Αγγελική:  Όχι, όχι, απλή κοπέλα… Έδιναν σημασία σε τέτοια [όνειρα]. Ήταν πολύ προληπτικοί άνθρωποι –κι ακόμα είναι, μερικοί…[γελάει]

Ερευνήτρια : Αλλά να που κάτι βρέθηκε και μάλιστα κτίριο, άρα δεν ήταν τελείως τρελή… Νέα κοπέλα ήτανε;

Γιώργος Ματζούνης : Ετότε, ναι. Εδώ θυμάμ’ εγώ που είχαμ’ έρθει τότε, μας είχε φέρει ο δάσκαλος εκδρομή[41] που δουλεύανε [σκάβανε] για το «σταυρό»[42] , είχαν ανοίξει μια γούβα τεράστια, κάτω δουλεύανε είκοσι-τριάντα άτομα εδώ…

Ερευνήτρια : Με τσαπιά και με αξίνες;

Γιώργος Ματζούνης: Εμ, τι, δεν υπήρχανε μηχανήματα  τότε, ούτε και δρόμος υπήρχε, να πούμε, με γαϊδούρια και μουλάρια [πήγαιναν], μονοπάτι ήτανε, και θυμάμαι, σου λέω, είχανε ανοίξει ένα λάκκο 4-5 μέτρα φάρδος και άνοι’μα δύο μέτρα βάθος και σκάβανε να πούμε και στο τέλος βρέθηκε ο «Σταυρός», τον οποίο, δεν ξέρω, τον επήρε, λέει,  η κοπέλα όταν έφυγε για την Αυστραλία, τον είχε μαζί της. Και δύο φορές πήγε στον Πειραιά για να φύγει [για την Αυστραλία] και κάποια αναποδιά της ευρισκότανε και δεν μπόρηγε να φύγει, ακυρωνότανε το ταξίδι της, να πούμε [επειδή είχε μαζί της το σταυρό], μέχρι που τον άφησε ΄δώ το «Σταυρό» τελικά, είπανε, να πούμε…

Ερευνήτρια : Και πού είναι τώρα αυτός ο σταυρός; Υπάρχει; Δεν τον έχει δει κανείς;

Γιώργος Ματζούνης: Τότε τον είδαμε. Μετά, τώρα, δεν ξέρω.

Ερευνήτρια : Πώς ήταν; [ο σταυρός] Σιδερένιος; Μαρμάρινος, πέτρινος;

Γιώργος Ματζούνης: Όχι,σαν χρυσός, κάπως έτσι, σαν μέταλλο, μεταλλικός ήτανε…

Ερευνήτρια : Δηλαδή όχι εικόνα, μόνο το σταυρό βρήκανε;

Γιώργος Ματζούνης: Την εικόνα την είχα δει, τη φέρανε ΄δώ και προσκυνάγαμε τότε στη χάρη της, ήτανε τότε, εντάξει, μια τέτοια εικονίτσα, να πούμε …[δείχνει μικρό μέγεθος, με την παλάμη του [βλ. φωτ.]. 

Ερευνήτρια : Την έχουν μέσα στην εκκλησία [της Αγιαλένης] αυτή;

Γιώργος Ματζούνης: Όχι, αυτή είναι αρχαία εικόνα, δεν την έχουνε ‘δώ, δεν την αφήνουνε να μείνει εδώ για χρυσάφι…[να την κλέψουνε].

Αγγελική : Αφού η εκκλησία μπορεί να ανοίξει ανά πάσα στιγμή…

Γιώργος Ματζούνης: Δε μένει η εικόνα εδώ, δε μένει…!

Ερευνήτρια : καλά κάνουνε και τις φυλάνε αυτ’ες τις πολύτιμες εικόνες… Μάλιστα, ωραία.

Αγγελική : Είναι ενδιαφέρουσα ιστορία…

 Έχετε δει τη σπηλιά της θεάς Δήμητρας , έχετε πάει;

Ερευνήτρια : Όχι, πού είναι;

Αγγελική : Στη Φιγαλεία. Στην Παύλιτσα[43].

Γιώργος Ματζούνης: Είναι [η σπηλιά] μεταξύ καινούργιου γεφυριού και παλιού [βλ. παραπάνω, υποσημείωση αρ. 4],  ΄κεί μέσα στο φαράγγι, στα βράχια, πήγα και την ξέρω [βλ. φωτ.].

Αγγελική : Έχει βρεθεί και ναός στην Άνω Φιγαλεία, της Αθηνάς [βλ. φωτ.].

Ερευνήτρια : Ναι, τον ξέρω. Μέσα στη σπηλιά [της Δήμητρας] υπάρχει κάτι αρχαίο που φαίνεται; [αρχαιολογικά κατάλοιπα]

Αγγελική : Όχι, απλώς είναι μια σπηλιά.

Γιώργος Ματζούνης: Ξέρετε, από παράδοση λένε «και ‘κεί είναι η σπηλιά τση Δήμητρας». Έτσι ξέρω ‘γώ και λένε…

Ερευνήτρια : Α, το λέτε και ΄δώ έτσι;

Γιώργος Ματζούνης: Ναι, απ’ τους γέρους, να πούμε, «η σπηλιά τση Δήμητρας», ελέγανε να πούμε, Από ΄κεί [από τους γέρους] την ξέρουμε ότι είναι σπηλιά. 

Ερευνήτρια : Όχι απ’ το σχολείο δηλαδή;

Γιώργος Ματζούνης: Όχι, από τους παλαιούς.

Αγγελική : Πήγαμε μα το σχολείο στην αρχαία Φιγαλεία αλλά και στην Ολυμπία, στο Μουσείο έχουμε πάει και έχουνε μερικά αρχαία αντικείμενα από τη σπηλιά [της Δήμητρας]. Απ’ το άγαλμα [της θεάς] δεν έχει σωθεί ίχνος, ίχνος! Έχουνε μόνο δύο σπαθιά, τα ΄χω δει.

Ερευνήτρια : Από τη σπηλιά;

Αγγελική : Ναι, ναι. Το ένα είναι χρυσό και τ’ άλλο σιδερένιο. Το σιδερένιο έχει σα σκαλίσματα επάνω, σα σκουριά, ενώ το χρυσό είναι σε καλή κατάσταση. Επίσης έχουν βρεθεί και δυο κοσμήματα, ένα στέμμα, ένα μεγάλο, μάλλον για βασίλισσα, όχι για το βασιλιά και δύο κοσμήματα ακόμα. Ένα βραχιόλι και ένα κολιέ και είναι πολύ λεπτά.

Ερευνήτρια : Πολύ ωραία. Σας ευχαριστώ πολύ!. Σας υπόσχομαι να έρθω και στο πανηγύρι…

Συνομιλία  αρ. 3  (2/9/2001)

Ηχογραφημένη και απομαγνητοφωνημένη από την Ελένη Ψυχογιού,  συνομιλία την ηχογράφησα εν γνώσει τους, στην αυλή ενός σπιτιού πάνω στον κεντρικό δρόμο του χωριού Πλατάνια, όπου τους συνάντησα (την ίδια ημέρα, μετά την παραπάνω συνομιλία υπ’ αρ. 2) να κάθονται και να απολαμβάνουν την κουβέντα τους τρία άτομα, δύο γυναίκες και έναν άνδρα.

[Απομαγνητοφωνημένη η συνομιλία μας, που]:

Ερευνήτρια: Παρακαλώ να μου πείτε τι ξέρετε για την Αγιαλένη. Υπήρχε εκεί παλιότερα κάποιο εκκλησάκι αφιερωμένο σε αυτήν;

Α΄γυναίκα: έτυχε να παρησιαστεί στην κουπέλα…

Β΄γυναίκα: …τα παλιά τα χρόνια ονομάζεται το μέρος αυτό Αγία Ελένη, δηλαδή το μέρος [τοπωνύμιο]. Αλλά όταν έγινε αυτό που έγινε…

Ερευνήτρια : Τι έγινε, δηλαδή;

Β΄γυναίκα: Ονειρεύτηκε μια κοπέλα και λέει «να σκάφ’τε σ’ αυτό το μέρος να βρείτε κάτι…

Ερευνήτρια : ποιος πήγε στον ύπνο της;

Β΄ γυναίκα: … όλο το χωριό έσκαψε…

Ερευνήτρια :Λέω ποιος πήγε στον ύπνο της και της έλεγε αυτό;

Β ΄γυναίκα: Είδε ένα όνειρο!

Α΄ γυναίκα :  Την Παναΐτσα, τον Χριστό… δεν ξέρουμε…

Β΄ γυναίκα: …δεν ξέρουμε, όνειρο ονειρεύτηκε και λέει «θα πάτε στο τάδε μέρος, να σκάψετε και θα βρείτε, λέει, σταυρό, θα βρείτε … και βρήκαν,  όντως, τοιχία μέσα στη γη, τοιχία εκκλησίας. Όπου άμα πάτε θα ντη δείτε.

Ερευνήτρια: Το είδα, πήγα εκεί.

Β΄ γυναίκα: ήταν όμως μέσα στη γη αυτό [πριν]

Ερευνήτρια: και μέσα εκεί βρήκανε σταυρό;

Β΄ γυναίκα: Ναι.

Ερευνήτρια: Τι σταυρό δηλαδή; Χρυσό, ασημένιο;

Β΄ γυναίκα: Χρυσό και και τον πήρε μαζί της. Τον πήρε και πήγε στην Αυστραλία.

Ερευνήτρια: Πόσων χρόνων θα είναι αυτή τώρα;

Α΄ γυναίκα : Θα ΄ναι εξήντα…

Ερευνήτρια: Το ’55 [1955] είχε συμβεί αυτό;

Β΄ γυναίκα:  Το ’55…

Ερευνήτρια: Κι από τότε το πανηγυρίζετε αυτό [το εκκλησάκι];

Β΄ γυναίκα:  Βέβαια, κάθε χρόνο γίνεται μεγάλο πανηγύρι.

Ερευνήτρια: Ενώ παλιότερα λέγατε απλώς «Αγιαλένη» χωρίς να πηγαίνετε εκεί να κάνετε πανηγύρι ή να ‘ναι εκκλησάκι;

Β΄ γυναίκα:   Ο τόπος, η ονομασία του τόπου [ήταν Αγιαλένη].

Α΄ γυναίκα : Άμα πάτε στην έξω αγορά που είναι μεγάλοι άνθρωποι και τα ξέρουνε, θα σας τα πούνε καλύτερα. Θα πας εκειπέρα να βρεις παλαιούς ανθρώπους να σου πούνε, γιατί εμείς είμαστε ξένες…

Ερευνήτρια: [στρεφόμενη στον ηλικιωμένο άνδρα που καθόταν πιο εκεί] Να,  και ο κύριος εδώ, παλαιός είναι…

Άνδρας : [προς τις γυναίκες] Τι λέει η κυρία;

Ερευνήτρια: Να, για την αγία Ελένη ρωτάω, πώς βρέθηκε, όλ’ αυτά…

Α΄και Β’ γυναίκες: παίρνει πληροφορίες, τώρα…

Ερευνήτρια: Είμαι λαογράφος.

Άνδρας : Ονειρεύτηκαν κάτι κυρίες, πρώτα μια κυρία παντρεμένη ονειρεύτηκε και κατόπιν…

Ερευνήτρια: Ονειρεύτηκε τι,  την αγία Ελένη;

Άνδρας : Μμ…ναι, ό,τι… Δηλαδή τον τόπο, την εκκλησία και το ‘πε [το κοινοποίησε το όνειρο]. Αλλά κατόπιν επαρησιάστηκε και σε μια κοπέλα. Το ονειρεύτηκε μια κοπέλα, ε, κι από ‘κε’ί συνέχισε να πούμε, πήγαμ’ εκεί, κάμαμε [σκάψανε]. Την τοποθεσία ξέραμε, την λέγαμε και παλαιά εκεί την Αγιαλένη και σ’ ‘ένα σημείο –γιατί ήτανε εκεί σ’ ένα λοφίσκο, ήταν πέτρα, πουρνάρια- εφαινότανε κάποια γωνία [κτίσματος] ΄κεί ότι είναι η [χωμένη στη γη] εκκλησία, την είχανε εντοπίσει, να πούμε.

Ερευνήτρια: Και είχε και νεράκι εκεί, πηγή;

Άνδρας : Ναι, είχε.  Ε, και κατόπιν αφού ονειρεύτηκε η κοπέλα, έκαμε αυτό το χωριό και γενικά η περιφέρεια και διαφημίστηκε να πούμε αυτό, κάναμε ανασκαφές εκεί.

Ερευνήτρια: Μόνοι σας δηλαδή [αυτοβούλως];

Άνδρας : Ναι, μόνοι.  Ήτανε επικλινές το έδαφος, βουνό, πώς να το πούμε. Πήγαμε ‘κεί, με τα χέρια και με το αυτό, με τ’ς αξίνες, δεν ήτανε μηχανήματα τότε, ισοπεδώσαμε το έδαφος.

Ερευνήτρια: Προσεκτικά, να μην φύγουν οι πέτρες [του κτίσματος];

Άνδρας : Ναι. Και την ξεχώσαμε [το κτίσμα το θεωρούμενο εκκλησία], της κάναμε σκέπασμα [στέγαστρο] της παλαιάς. Πήγατε εκεί πέρα;

Ερευνήτρια: Ναι, ναι.  Και [το κτίσμα που βρήκαν, που είχα δει] είχε αυτό το περίεργο σχήμα;

Άνδρας :  Ναι, όπως ακριβώς είναι, μέσα κάτι σαν κολυμπήθρες, θα πρόσεξες. Εν πάση περιπτώσει, το σκεπάσαμε ΄κείνο,  το στεγάσαμε, τα τοιχία, βλέπεις. Ε, και κάναμε τη μεγάλη εκκλησία πιο πέρα.

Ερευνήτρια: Παλιά είχατε στάρια εκεί πάνω;

Άνδρας :  Ναι, στάρια. Για ατομικές ανάγκες δηλαδή. Σπέρναμε σιτάρια, μην κοιτάς τώρα, δε σπέρνουμε.

Ερευνήτρια: Είχε και αλώνια εκεί κοντά;

Άνδρας :  Αλώνια είχε, πιο πάνου, πιο πέρα, είχε.

Ερευνήτρια: Και στην πηγούλα πίνατε νερό;

Β΄ γυναίκα:   Ε, πίνουνε και τώρα!

Άνδρας :  Θερίζανε, αλωνίζανε με τ’ άλογα. Και τα γιδοπρόβατα [είχανε]. Όχι, γιδοπρόβατα δεν είχε πρώτα ο κόσμος, τώρα φκιάσανε από δαύτα.

Β΄ γυναίκα:   Αν προσέξεις, μέσα ‘κεί, στη γούρνα που είν’ το νερό, είναι το σκήμα του Σταυρού. Κατάλαβες;

Άνδρας : Ναι. Και  εντωμεταξύ, με τις ανασκαφές, αν πρόσεξες ένα κιβώτιο με σίδερα, εκεί ευρέθηκε ένας σταυρός [βλ. φωτ].

Ερευνήτρια: Τι σταυρός; Σιδερένιος, μαρμάρινος;

Άνδρας : Σταυρός. Σιδερένιος, έτσι, αρχαίος.

Ερευνήτρια: Παλιότερα, δεν πηγαίνατε ποτέ εκεί ν’ ανάψετε ένα κερί ή να κάνετε κάτι, απλώς λέγατε Αγιαλένη;

Άνδρας : Ναι [δεν έκαναν κάτι] και πιο πέρα ήτανε κι άλλο εκκλησάκι, ο άγιος Κωσταντίνος, είναι λίγο, εκατό μέτρα πιο πέρα [βλ. φωτ.].

Ερευνήτρια: Αυτό ήταν εκκλησάκι ή χαλάσματα κι εκείνο;

Άνδρας : Χαλάσματα ήτανε όλα εκεί απάνου στο βουναλάκι και ΄κεί που βρήκαμε [τα τοιχία] και χτίσαμε την εκκλησία τώρα, στις ανασκαφές, ήτανε κι άλλα χτίσματα από τη Βυζαντινή, αυτή, εποχή, εκεί που χτίσαμε την [νέα] εκκλησία στα βόρεια ήσαντε κι άλλα χαλάσματα σα… πώς να το πούμε, σα να ήτανε μοναστήρι, σαν κελιά, να πούμε, έτσι μικρά.

Ερευνήτρια:  Ένας τάφος που είναι εκεί βόρεια της εκκλησίας τίνος είναι; [βλ. φωτ.]

Άνδρας : Αυτός είχε χρηματίσει σαν καλόγερος αλλά εντωμεταξύ πειρασμοί πηγαίνανε ΄κεί, άνθρωποι, και δεν τον αφήνανε [να μονάσει]. Ήτανε αφιερωμένος αυτός εκεί στην αγία Ελένη και άλλοι τον θέλανε, άλλοι δεν τον θέλανε και τον παπά, ξέρω ‘γώ, τον ενοχλούσε. Ε, και τον εξοντώσανε κι αναγκάστηκε να φύγει. Παντρεύτηκε, δημιούργησε οικογένεια αλλά κάθε τόσο στη μνήμη Της [στη γιορτή της αγίας Ελένης] κατά διαστήματα και άφησε αυτή [;], όταν ήρθε στα τελευταία του, να τόνε θάψουνε ‘κεί. Πήρανε άδεια απ’ το Δεσπότη και από το χωριό, αν θέλουνε και τον ενταφίασαν εκεί. 

Ερευνήτρια:  Και κάνετε πανηγύρι εκεί, με όργανα, έρχονται και από άλλα χωριά;

Άνδρας : Ναι. Και τότε στις ανασκαφές ερχότανε πολλοί από γύρω χωριά,  ε, και τώρα μαζεύεται κόσμος.

Ερευνήτρια:  Η εκκλησία του χωριού τι άγιος είναι;

Άνδρας : Αγιάννης ο Πρόδρομος.

Ερευνήτρια:  Μέσα στην εκκλησία του χωριού έχετε εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης;

Άνδρας : Έχουμε.

Ερευνήτρια:  Μεγάλη;

Άνδρας : Ναι.

Ερευνήτρια:  Πάνω στον τοίχο [τοιχογραφία] δηλαδή;

Άνδρας : Όχι, την έχουμ’ έτσι.

Ερευνήτρια: Την βάλατε μετά, αφού βρήκατε το εκκλησάκι [της Αγιαλένης];

Άνδρας : Την έχουμε παλιά.

Ερευνήτρια:  Σας ευχαριστώ πάρα πολύ!

^{Συνομιλία αρ. 4}

.Πλατάνια Αυλώνος Μεσσηνίας 19 Μάη 2001 .

Συζήτηση στο χωριό Πλατάνια Αυλώνος Μεσσηνίας  σχετικά με την Αγιαλένη, παραμονές του  πανηγυριού  της γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. 

Απομαγνητοφωνημένη συνομιλία της ερευνήτριας του ΚΕΕΛ της Ακαδημίας Αθηνών, Ελένης Ψυχογιού με τον κάτοικο των Πλατανιών […;]  Αρνοκούρο.

[Η απομαγνητοφώνηση της ταινίας έγινε από φοιτητή, στο πλαίσιο της  πρακτικής του εξάσκησης στη Λαογραφία, στο ΚΕΕΛ]:

 

Ερ. [Ελένη Ψυχογιού] Τι είναι αυτό εδώ το μέρος;

Απ. [Αρνοκούρος] Κάποια κοπέλα είδε στον ύπνο της την Αγία Ελένη και της είπε ότι δω είναι εκκλησία και άρχισαν οι ανασκαφές με τους χωριάτες με ξινάρια. Δεν φαινόταν η εκκλησία, αυτό το παλιό κτίσμα.

Ερ. Ήταν έτσι, χωρίς σκεπή, όπως το βλέπουμε;

Απ. Όχι απλώς δεν ήταν χωρίς σκεπή αλλά ήταν και δέντρα απάνω, δεν ξέραμε καν ότι είναι εκκλησία.

Ερ. Και το βρήκατε σε αυτό το ύψος;

Απ. Το έχουμε χτίσει για να προστατεύει τα παλιά κτίσματα. Τα κάτω κτίσματα ήσαντε μέσα στη γη. Στη συνέχεια βρήκαμε οστά στις τρύπες εδώ μέσα. Τριάντα σαράντα ανθρώπων. Εδώ εβρέθη μια άλλη κατακόμβη που κατά πάσα πιθανότητα βαφτίζονταν. Στο τοιχείο αυτό. Δεν ξέρω από πότε χρονολογείται. Κάποιοι αρχαιολόγοι έχουν έρθει αλλά δεν ξέρω λεπτομέρειες. Εδώ επίσης εβρέθη ο σταυρός, η κοπέλα είπε ότι στις 11 η ώρα θα βρεθεί ο σταυρός. Και βρέθηκε. Μετά από 2 χρόνια φτιάξαμε την άλλη εκκλησία και πανηγυρίζεται από το ’55 μέχρι σήμερα. Εδώ απλώς έρχονται και ανάβουν κεράκι.

Ερ. Ήταν εκκλησία; Γιατί είναι μικρό.

Απ. Τα φτιάχνανε συνήθως μικρά τα εκκλησάκια. Το σχήμα είναι όντως περίεργο. Σαν σταυρός. Εδώ φαίνονται και οι ρίζες που ήταν τα δέντρα, και δεν φαινόταν τίποτε όπως έρχεται η πλαγιά του βουνού ήταν πρανές. Και το σκάψαμε όλο εμείς με τα ξινάρια. Ό,τι βλέπετε είναι παλιό, μόνο τις κολώνες φτιάξαμε για να το προστατεύσουμε. Είναι κάτι περίεργο και ολοζώντανο στην θρησκεία μας. Για το υπουργείο πολιτισμού συζητείται κάτι, να έρθει να το προστατεύσει. Πρέπει να συντηρηθεί. Έχουμε κάνει πάρα πολλά για ένα χωριό που δεν έχει πόρους και κόσμο. Βοήθησαν και τα γύρω χωριά, ήρθαν και δουλεύανε εδώ. Βοηθούσανε. Την πρώτη χρονιά έσκαβε 3.000 κόσμος. Μετά άρχισαν οι μεταναστεύσεις γιατί ήταν άγονη η περιοχή. Κι εγώ έφυγα και ήρθα συνταξιούχος. Πήγα Αθήνα, Γερμανία. Τα θυμάμαι σαν παιδί τα γεγονότα.

Ερ. Μια γυναίκα μόνο την ονειρεύτηκε;

Απ. Μόνο μια που έχει το σταυρό μαζί της. Έχει πάει στην Αυστραλία και παντρεύτηκε εκεί. Έχει έρθει 2-3 φορές. Είναι μια μικρή εικόνα μαυρισμένη που απεικονίζει ον Α. Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη [φωτ.]. Την εικόνα τη φτιάξαμε με τα σημερινά δεδομένα, το 55-56. επειδή συνήθως τον έχουν σαν αυτοκράτορα τον Κωνσταντίνο.

Ερ. Εσείς πώς λέγεστε;

Απ. Αρνόκουρος

Ερ. Αυτά τα στρωσίδια τα έχουν αφιερώσει οι γυναίκες;

Απ. Ναι, πάρα πολλά, αλλά τα έχουν καταστρέψει τα ποντίκια. Στη μνήμη της κοιμούνται μέσα.

Ερ. Μάλιστα πήρα τηλέφωνο από την Αθήνα και μου είπαν ότι έχετε έναν ξενώνα για να μείνω το βράδυ.

Απ. Ναι στον Πύργο.

Ερ. Θα κάνετε αφιέρωμα [την εικόνα];

Απ. Ναι και θα είναι Κωνσταντίνου και Ελένη στη μνήμη της νονάς μου.

Ερ. Φέτος θα το κάνετε;

Απ. Σε 10 μέρες πρέπει να έρθει. Την έχω παραγγείλει στην Καλαμάτα, στον Στρογγύλη. Θα είναι ο Κωνσταντίνος και η Ελένη σε μεγάλο μέγεθος με το σταυρό στη μέση. Δυο μέτρα ύψος 1,50 φάρδος. Οι νονοί μου ήταν οι Χρήστος και Κωνσταντίνα Πιπιλή. Μου άφησαν ένα σπιτάκι.

Ερ. Αυτές οι δυο οι μεγάλες;

Απ. Αυτές είναι πάρα πολύ παλιές. Τις είχαν βρει οι παππούδες μας. Κάποιοι αρχαιολόγοι είπαν ότι είναι ανεκτίμητης αξίας. Έχουμε βάλει κάγκελα στα παράθυρα αλλά είναι να μην πέσεις στην περίπτωση.

Ερ. Θέλω να μου πείτε για την Αγία Ελένη.

Απ. Είναι άλλοι παλιότεροι που μπορούν να σας πουν. Εκείνο που μου έχει μείνει εμένα ήταν ότι ορισμένοι άνθρωποι βλέπαν κάτι πράγματα στον ύπνο τους και την επόμενη μέρα αποδεικνυόταν πως ήταν αλήθεια. Όταν κοιμόταν το βράδυ και έβλεπε την Α. Ελένη στον ύπνο της η κοπέλα και δίψαγε, Μαμά φέρε μου λίγο νερό. Κάποια φορά της έφερε η Α. Ελένη την κανάτα και ήπιε νερό η κοπέλα. Άρχισε και ονειρευόταν και την άλλη μέρα έπαιρνε τον κόσμο και έλεγε σκάψτε εκεί, θα βρείτε το τάδε πράγμα. Το μέρος το λέγαμε Α. Ελένη. Απλώς δεν ξέραμε σε ποια τοποθεσία ακριβώς ήταν η εκκλησία. Ήταν ένας ολόκληρος λόφος με πρυνάρια. Είχε και μια βρυσούλα. Και βρέθηκε αυτό το παλιό κτίσμα. Για τη βρύση άκουσα το εξής: επειδή πήγαινε κόσμος και εργαζόταν κάποια στιγμή βλέπει την Α. Ελένη στον ύπνο της και βγαίναν όλα αλήθεια. Κι ο πιο κακόπιστος δεν μπορούσε να κάνει πίσω. Μιλάμε, τι να σας πω. Να είναι ένα βουναλάκι και να λέει στα τόσα μέτρα θα βρείτε το τάδε πράγμα. Εκεί κοντά καλλιεργούσαν στάχυα, αλλά αυτό το πράγμα δεν ήταν καλλιεργήσιμο. Δεν ξέρω πώς έρχεται το πράγμα, αισθάνεται κανείς ένα φοβερό δέος. Έχεις ένα σεβασμό σ’ αυτό το χώρο και δεν θες να φύγεις. Θες να κάτσεις όλη τη μέρα εκεί πέρα.

Ερ. Εσείς το θυμόσαστε;

Απ. Βέβαια, η γυναίκα μου ήταν στο 6^ο μήνα και κουβάλαγε πέτρες. Ακόμα και μικρά παιδιά δουλεύανε. Εκεί που είναι η πλάκα με τα καγκελάκια βρέθηκε ο σταυρός [φωτ] .  Εγώ το μόνο που θυμάμαι σαν παιδάκι είναι ότι στο σημείο που είναι ο Τίμιος Σταυρός και το έχουν καγκελώσει, θυμάμαι κάτι παιδιά μικρά ονειρευόντουσαν εκείνο το διάστημα. Δεν θα μπορούσαν να παίξουν θέατρο σε τέτοια ηλικία. Ήσανε κάτι αγκάθια εκεί. Και ένα παιδί λέει, Δεν πιστεύετε; Κι έπαιρνε τα κατάξερα αγκάθια και τα έτριβε στο χέρι του και δεν πάθαινε τίποτα.

Ερ. Τι ονειρεύονταν;

Απ. Την Α. Ελένη. Βλέπαν περίπου το ίδιο όνειρο. Καθοδηγούσαν τον κόσμο στα σκαψίματα. Πώς θα μαζευτούμε και τι θα κάνουμε. Τα άλλα παιδιά που πιάναν τα αγκάθια κόβονταν, να τα αίματα. Δεν είχαν σχέση με αυτή τη γυναίκα.

Ερ. Πόσο χρονών ήταν η κοπέλα που είδε το όνειρο;

Απ. Δεκαοχτώ και μάλιστα δημιουργήθηκε η απορία γιατί αυτή η γυναίκα ξενιτεύτηκε. Τη λέγαμε “αγιοκόριτσο”, “αγιακόρη”. Κανείς δεν ξέρει πώς έφυγε. Ήταν ένα αγράμματο χωριατοκόριτσο. Εδώ παντρεύτηκε πάντως, και μετά έφυγε με τον άντρα της. Κάποιος μου είπε ότι έχει πέσει και έχει σπάσει τη σπονδυλική της στήλη και ότι ο άντρας της είχε πάθει εγκεφαλικό. Μετά είχε μείνει εδώ, πήγαινε εκεί πέρα.

 Ερ. Αυτή είχε κάποια σχέση με το μέρος, είχε κάποιο κτήμα;

Απ. Όχι.

Ερ. Γιατί να δει εκείνη το όνειρο;

Απ. Αν είναι ένα άτομο που έχει το χωράφι του εκεί μπορεί να εικάσει κανείς ότι ξέρει. Αλλά αυτή ήταν τελείως άσχετη με το σημείο εκείνο. Ζήτημα να είχε περάσει ποτέ. Έχουμε τοπωνύμια εδώ. Ποιος μπορεί να μας πει ότι θα σκάψουμε το βουναλάκι και θα βρούμε οστά. Πάντως αυτά τα πράγματα, όλοι σαν άνθρωποι έχουμε τη δυσπιστία, έχουμε την τάση να διαστρεβλώνουμε τα πράγματα, είναι φυσική αντίδραση. Αλλά αυτό το πράγμα δεν άφησε αμφιβολία σε κανένα. Εάν μερικοί δεν θεωρούν ότι είναι άγιος ή αγία και θεωρούνότι κάτι υπάρχει, τα κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια, δεν θα τους κάνω τη χάρη. Δεν είμαι και θρησκόληπτος αλλά βλέπω πώς πάει η ζωή. Έχω πάει για ψάρεμα πριν 15 χρόνια κι έρχομαι με τα πόδια. Πήγα πρωί πρωί. Κατά το μεσημεράκι καθώς βαδίζω στο δρόμο, πίσω από το χωριό, δεύτερη Τρίτη στροφή. Καθώς έρχομαι παράλληλα βλέπω μια γυναίκα πάνω σ’ ένα μουλάρι, ένα βλέμμα βλοσυρό, κιτρινωπή, άγνωστη, το μαντίλι της προς το γκρι, κάτι τέτοιο. Την είδα παράξενη. Συγκεκριμένα στο ποτάμι είναι η Παναγίτσα που λέμε. Για μένα όμως δεν είχε τη μορφή της Παναγίτσας όπως μας την παριστάνουν. Τι παράξενη γυναίκα, λέω. Δεν πειράζει θα τη συναντήσω στη στροφή. Εγώ με τα πόδια αυτή καβάλα με το μουλάρι. Προχωράω. Μεσημέρι. Πώς είναι έτσι, λέω. Κι από πού είναι; Δεν έβαλα στο μυαλό μου τίποτα παράξενο. Φτάνω στα 4-5 μέτρα κλείνει η στροφή. Κάνω έτσι, τίποτα. Έχει ένα ίσιωμα εκεί αλλά δεν μπορεί να φύγει σε πέντε δευτερόλεπτα.. κοιτάζω γύρω γύρω, κοιτάζω για μουλάρι, κοιτάζω για γυναίκα, πουθενά. Πάνε 12 χρόνια. δεν μπορώ να το εξηγήσω κι ας μου δώσει την εξήγηση όποιος νομίζει. Χωρίς να έχω κάτι στο μυαλό μου, ούτε φόβο, αλλά δεν μπορείς να εμφανίζεσαι μέρα μεσημέρι σαν τον παπά. Για όνομα του θεού. Μην παίζουμε με τον Τρούλια που λέμε εδώ. Μη λες Δεν συμβαίνει αυτό. Εγώ λέω την αλήθεια κι όποιος έχει το μυαλό ας μου απαντήσει υπεύθυνα. Γιατί την έβλεπα ώρα. Μια γυναίκα στο μουλάρι που εξαφανίζεται.

Ερ. Εσείς θα τα είχατε ζήσει αυτά τα γεγονότα με την αγιακόρη;

Απ. Είναι αναμφισβήτητα. Από την πρώτη μέρα την πιστέψαμε. Πολύ λίγοι δεν την πίστεψαν. Το χωριό έπεσε με τα μούτρα στις ανασκαφές. Το χωριό μας πήγε για ανασκαφή. Δουλεύαμε 30-40 άτομα την ημέρα. Όποιος ευκαιρούσε. Δεν φαινόταν τίποτα. Ούτε ήξεραν ότι υπήρχε εκκλησία εκεί. Αλλά το λέγαμε Αγία Ελένη το μέρος εκείνο. Υπάρχουν κι άλλα μοναστήρια εκεί, υπάρχουν εκκλησάκια που φαίνονται. Αλλά η συγκεκριμένη εκκλησία ήταν 20 μέτρα μέσα. Μέσα στο χώμα.. Αυτός δούλευε μέρα νύχτα μόνος του.

Ερ. Και πώς τα καταφέρατε και δεν κάνατε ζημιά;

Απ. Πηγαίναμε προσεκτικά. Βρίσκαμε το ένα κτίριο πηγαίναμε με προσοχή, βρίσκαμε το άλλο, προσοχή. Είχε μέσα κι αυτά τα ντουλάπια. Ήταν γεμάτα χώμα.

Ερ. Βρήκατε και κόκαλα;

Απ. Το σταυρό βρήκε εκεί πέρα… και το εκκλησάκι μοιάζει με σταυρό, έτσι ήταν, εμείς βάλαμε μόνο τις κολώνες και τη σκεπή.

Εκείνο που μου κινεί την περιέργεια είναι ότι αυτό το κτίσμα δεν προδίδει εκατοντάδες και εκατομμύρια χρόνια. όμως αυτό το μπάζο, αυτό το βουνό για να δημιουργηθεί επάνω στην εκκλησία κατ’ εμέ, χρειάζεται κι ένα εκατομμύριο χρόνια. για να δημιουργηθεί όλο αυτό το σπίτι. Μιλάμε για πολλούς αιώνες. Πόση κατολίσθηση να έγινε. Το λιγότερο λιγότερο δέκα αιώνες. Δεν μιλάμε να είναι βύθισμα να είναι μπόσικο το χώμα. Μιλάμε για πέτρες για πουρνάρια για λούζες που αργούν να μεγαλώσουν. Το μισό βουναλάκι που έχει απομείνει, περπατείστε μέσα να δείτε. Το λιγότερο δέκα αιώνες δίνω εγώ.

Ερ. Γύρω από το κτίσμα υπήρχαν άλλα κτίσματα;

Απ. Τίποτα, κανένα δείγμα. Μόνο δάσος.  Φέτος ήρθε ο δεσπότης για τη γιορτή του γέρου του καλόγερου. Και του λέω να αξιοποιήσουμε την εκκλησία γιατί θέλει φτιάξιμο το κεραμίδι. Αυτός ενόμισε να το αξιοποιήσουμε από κάτω από το παλιό τοιχείο και μου λέει από δω μέχρι κάτω δεν θ’ αγγίξετε τίποτα. Του λέει η Γιώτα ότι εμείς δεν έχουμε λεφτά, να βοηθήσει η μητρόπολη. Μας είπε ότι θα μας βοηθήσει αλλιώς. Κάθε δεσπότης σε όλη την Ελλάδα περιμένει να τα βρει όλα έτοιμα για να έρθει να εισπράξει. Εμείς δεν έχουμε αλλάξει τίποτα πέρα από τη σκεπή και τις κολώνες. Και βάλαμε και την εικόνα.

Ερ. Δεν έχει έρθει η αρχαιολογική υπηρεσία;

Απ. Θα στα εξηγήσει η νύφη του καλόγερα που έμενε εκεί. Αυτή έρχεται κάθε χρόνο στη μνήμη της. Έχει έρθει η αρχαιολογία και πήγε η Γιώτα και αυτή θα σου πει τι είπαν οι αρχαιολόγοι.

Ερ. Στο νότιο μέρος ο τοίχος ήταν έτσι;

Απ. Έτσι ακριβώς.

Ερ. Γιατί οι πέτρες είναι καθαρές…

Απ. Ήταν το χρώμα της πέτρας τέτοιο… Εκείνο που εμένα σε φέρνει σε αντίθεση είναι το εξής: με αυτές τις ανασκαφές που έγιναν σ’ αυτό το μπάζωμα, ή μάλλον του βουνό, η τεχνολογία είναι τόσο κακότεχνη και τόσο απλό που έρχεται σε αντίθεση να το χρονολογήσεις έναν αιώνα. Έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε μεγαλεία και τούτο εμένα μου φαίνεται να έγινε πρόχειρα.  Η κακοτεχνία δεν σου δίνει την εντύπωση πως είναι πολλών αιώνων ενώ το βουνό σου προδίδει πως είναι πολλών. Μήπως υπήρχε κανένας εκβιασμός, να’ σαντε τίποτα υπόδουλοι παλιοί και να το χτίσανε κρυφά; Ίσως πριν τους Τούρκους. Και το χτίσανε σε μια νύχτα; Και είναι το πιθανότερο γιατί αυτό δεν μπορεί να μπαζωθεί έτσι και να είναι έναν, δυο αιώνες. Είναι 10 αιώνες και, και πιθανολογώ ότι θα ’χει γίνει αυτό το πράγμα. Πώς είχαμε τα κρυφά σχολεία. Αυτή την αιτιολογία δίνω και είναι η επικρατέστερη.

Ερ. Ο καλόγερος ήταν απ’ το χωριό σας;

Απ. Όχι έξω από την Κυπαρισσία. Είχε έρθει σαν επισκέπτης, του άρεσε και έμεινε. Κοιμόταν σ’ ένα καλυβάκι επάνω από τη βρύση. Το είχε φτιάξει μόνος του. Φύτεψε και δέντρα και λουλούδια. Τον έδιωξε όμως ο παπάς. Ποιος ξέρει γιατί. Αυτός ο άνθρωπος μετά σαλτάρισε. Με το κοινό μας μυαλό λέμε ότι έτριψε η βίδα του. Αλλά το γεγονός δεν είναι τυχαίο, έχει σχέση με τα ιερά. Βάραγε την καμπάνα και ζουρλάθηκε. Όταν παντρεύτηκε ο γιος του τους είχε πει αν σε περίπτωση πεθάνω θα με θάψετε στην Α. Ελένη. Πεθαίνει, έρχεται η κοπέλα, λέει το και το, ο γέρος έχει αυτή την επιθυμία. Λέει ο παπάς να κάνουμε αίτηση στη μητρόπολη. Κάναμε αίτηση και η μητρόπολη δέχτηκε. Και είναι εκεί στο βόρειο τμήμα. Και πέρσι ήρθε η γυναίκα και η νύφη του καλόγεροι. Ένας συγχωριανός μας που ασχολείται με τα κοινά και ξέρει περισσότερα από εμάς είναι ο Μήτσος ο Καραγιάννης. Σ’ εκείνον θα βρείτε την άκρη.

Συνομιλία αρ. 5

[Άλλη συζήτηση,  στον ίδιο χώρο και την ίδια ημέρα με άλλον συνομιλητή, που δεν αναφέρεται το όνομά του. [Η απομαγνητοφώνηση της ταινίας έγινε από φοιτητή, στο πλαίσιο της  πρακτικής του εξάσκησης στη Λαογραφία, στο ΚΕΕΛ]:

 ]

Απ.…είχαν σχηματιστεί χωριά, αλλά από τον κάμπο επάνω ήσαν οικογένειες παλιές που είχαν τα στανοτόπια στην περιοχή κι έφτιαχναν τις εκκλησίες. Ο Α. Κωνσταντίνος, ο Πρ. Ηλίας, ο Άη Γιάννης είναι οικογενειακές εκκλησίες. Αυτό γίνεται γύρω στα 1205. η Α. Ελένη είναι σταυροπηγιακού ρυθμού και είχε την εποπτεία ή η αρχιεπισκοπή ή το πατριαρχείο. Και κάθε χρόνο του έστελναν εκ των εσόδων που είχαν μέλι, μαλλί. Η εκκλησία λειτουργούσε σαν μοναστήρι.

Ερ. Ήταν κάπου γραμμένο αυτό;

Απ. Όχι, εντοπίζουμε απλώς τα σταυροπηγιακά μοναστήρια που είναι λίγα. Σύμφωνα με το σχήμα. Είναι 4-5 τέτοιες εκκλησίες. Αυτά προσφέρονται για μελίσσια, για βόδια που στέλναν φόρο υποτέλειας στο πατριαρχείο με κάποιο καλάθι. Έχω τη γνωμάτευση ενός καθηγητή.

[άλλος κύριος] Εγώ δεν τα πιστεύω αυτά. Δεν πιστεύω να είπατε στην κυρία για τα φαντάσματα;

Απ. Ήρθαν εδώ και διαπιστώσαν ότι ο σταυρός δεν ήταν παλιός και η εικόνα είναι νεοτέρας κοπής. Το είπε η αρχαιολογική υπηρεσία. Η εκκλησία είναι όντως σταυροπηγιακού ρυθμού του 13^ου αιώνα. [μάλλον διαβάζει] η γιορτή της Α. Ελένης είναι γνωστή σε όλους. Η Α. Ελένη βρίσκεται στους ουρανούς αλλά μεταξύ ουρανού και γης βρίσκεται ο ναός της Α. Ελένης. Δέκα μέτρα από το ναό είναι ο παλιός ναός, μοναστήρι που το ανακάλυψε η πλατανίτικη σκαπάνη τον Απρίλη του 1955 κατόπιν οράματος της νεαρής κοπέλας Ευγενίας Κενλλάκη που σήμερα κατοικεί μόνιμα στην Αυστραλία. Ερωτώ τη διεύθυνση αρχαιοτήτων του Μυστρά. Ευρέθη σταυρός έξωθεν του παλαιού ναού σταυροπυργιακού ρυθμού. Είναι ένα από τα τρία ή τέσσερα μοναστήρια σε όλη την Ελλάδα εκτός των ναών του Α. Όρους. Πού είναι ο σταυρός; Τον πήρε μαζί της η Κανελλάκη στην Αυστραλία. Εγώ δεν το πιστεύω. Αν το πήρε μαζί της, με εντολή ποίου; Είναι καιρός η διεύθυνση να πάρει μέτρα για τη διάσωση των βυζαντινών αρχαιοτήτων. Το έστειλα τον Ιούνιο του 2000.  Δηλαδή δεν βρήκε σταυρό, αλλά και το κτίσμα είναι σπουδαίο πράγμα. Εγώ χριστιανός Ορθόδοξος είναι. Η εκκλησία υπήρχε. Αλλά τους σταυρούς κι αυτά δεν ξέρω. [διαβάζει] Ευτυχώς για το παλαιό κτίσμα διασώζεται χάρη της πρόνοιας των Πλατανιτών που προστάτευσαν τα τοιιχία με κολώνες πέτρινες. Η αυθαιρεσία έχει γίνει στο εξής. Το κτίσμα υπάρχει. Ο σταυρός εκεί λέει «Πυγμήνη» ακριβώς στο ιερό. Εκεί όπως θεμελιώνεται το ιερό της παλιάς εκκλησίας βάζουν κάτω ένα σταυρό που έρχεται διαμέσου του πατριαρχείου. Όταν έγιναν τα θεμέλια το βάλαν εκεί. Ο χώρος του ιερού είναι γκρεμισμένος. Οι κάτοικοι εγνώριζαν ότι υπάρχει αυτός ο σταυρός. Πήραν το σταυρουδάκι αυτό για να το βρει η κοπέλα που είχε το όραμα, της είχαν πιπιλίσει το μυαλό. Ξέραν που έσκαπταν και την ώρα που βρήκε το σταυρό πέταξε τον άλλο σταυρό. Ο σταυρός μπήκε σε κάποια τσέπη κι έφυγε. Η κοπέλα δεν γνωρίζει τίποτα.

Ερ. Ναι αλλά άκουσα ότι την βλέπαν σαν αγία.

Απ. Όχι, σαν μια καλή κοπέλα.

Ερ. Η ονομασία στην τοποθεσία υπήρχε από αιώνες. Πώς χώθηκαν τα διάφορα πράγματα κάτω από το έδαφος;

Απ. Με σεισμούς και πλημμύρες.

Ερ. Ναι, αλλά γιατί στο συγκεκριμένο μέρος;

Απ. Και η καινούργια εκκλησία μπορεί μετά από εκατοντάδες χρόνια αν αφεθεί να βυθιστεί. Το 1925 έγινε η πλημμύρα.

Ερ. Γιατί όμως δεν εξαφανίστηκαν και άλλα εκκλησάκια. Γιατί να την λένε Α. Ελένη και όχι Κωνσταντίνου και Ελένης όπως συνηθίζεται. Είναι άγιοι που πάνε μαζί. Αυτό με απασχολεί. Γιατί στην περιοχή να υπάρχουν πολλές Αγίες Ελένες.

Απ. Ο άγιος Κωνσταντίνος μόνο άγιος δεν ήταν. Η Ελένη έκανε ό,τι έκανε.

Ερ. Γιατί όμως γίνεται εδώ αυτό.

Απ. Κατά την άποψή μου την εκκλησία την έκαναν μοναχοί. Ίσως οι καλόγεροι να το έφτιαξαν προς τιμήν της Αγίας Ελένης. Να πίστευαν κάτι διαφορετικό για τον Κωνσταντίνο. Τριακόσια μέτρα πιο κει υπάρχει τοποθεσία άγιος Κωνσταντίνος. Αυτό μπορεί να έχει γίνει από κάποια παρερμηνεία. Εμείς οι χωρικοί για να ξεχωρίζουμε τις τοποθεσίες μπορεί να βγάλαμε τη μια αγία  Ελένη και τα άλλα χωράφια άγιο Κωνσταντίνο.  Μια κυρία, ο πεθερός της ήταν ο καλόγερος που έζησε εδώ, μου είπε κάτι και της λέω μην το λες καθόλου, άσε να ζούμε με τις ελπίδες που μας έλεγε η γιαγιά μας. Ο σταυρός δεν βρέθηκε. Πήραμε και την κοπέλα στην Αυστραλία και μάσαγε τα λόγια της. Της είπαμε να στείλει το σταυρό με δικά μας έξοδα αλλά τίποτα. Ο αρχαιολόγος των Πατρών μου είπε ότι αυτό που λέγαμε κολυμπήθρα ήταν αποθήκη τροφίμων.

Συνομιλία αρ. 6  (20/5/2002)

Συνομιλία στο χωριό Πλατάνια, που πραγματοποιήθηκε στον πανηγυρότοπο, πριν τον πανηγυρικό εσπερινό, κατά την δεύτερη επίσκεψή μου στο χωριό για το πανηγύρι της Αγιαλένης 20-21/5/2002. Αυτή η απομαγνητοφώνηση της ηχογραφημένης ζωντανά συνομιλίας δεν έχει γίνει από την γράφουσα Ε. Ψ.,  αλλά από φοιτητή που έκανε την Πρακτική του εξάσκηση στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών (ΚΕΕΛ).

^{Ερώτηση. (Ελένη Ψυχογιού): Γίνεται μεγάλο πανηγύρι;}

^{Απάντηση.  [Ευγενία Πηνιώρη] Μαζεύει πολύ κόσμο το πανηγύρι. Φαγιά, ποτά, γουρουνόπουλα.}

^{Ερ. Και φέτος έτσι θα είναι;}

^{Απ. Ναι.}

^{Ερ.Την κοπέλα που είχε δει το όνειρο τη θυμάστε;}

^{Απ. Βέβαια, εδώ ήμουνα. Πρώτα πρώτα την είχε δει μια άλλη κυρία στον ύπνο της. Μια γυναίκα, την Α. Ελένη. Λέγανε στην Αγιαλένη αλλά δεν ξέραμε ότι υπήρχε εκκλησία. Και το ονειρεύτηκε και της λέει, «Να με βγάλετε». Ενώ η άλλη κοπέλα σηκωνόταν το βράδυ και μιλούσε με την Α. Ελένη που της έλεγε «εκεί θα βρείτε τον σταυρό, εκεί την εκκλησία».  Και πράγματι τον εβρήκε η κοπέλα, τον ασπαστήκαμε όλοι. Δεν ήταν πολύ μεγάλος, ένα σταυρουδάκι ήταν. Έφυγε η κοπέλα, πήγε Αυστραλία και το πήρε μαζί της. Ευγενία τη λέγανε. Εμένα με λένε Ευγενία Πηνιώρη.}

^{Ερ. Εδώ τι ήταν;}

^{Απ. Εδώ ήταν χωράφια, τα σπέρναμε με στάρι, κριθάρι, βρώμη, τώρα ρημάξανε. Πρώτα στην Α. Ελένη δεν πήγαιναν αυτοκίνητα, μόνο άλογα έβλεπες συνέχεια.}

^{Ερ. Και το βρήκατε όπως είναι;}

^{Απ. Ναι, και βάλαμε το σκέπαστρο για να μη χαλάσει. Είχε κι αυτές τις τρύπες σαν κολυμπήθρες, αλλά δεν βρέθηκε τίποτα. Ούτε κόκαλα ούτε τίποτα. Όλο το χωριό δούλεψε με αξίνες. Το δρόμο από την Αυλώνα τον φέραμε με τις αξίνες κι έγινε η διάνοιξη. Μας πήρε πολύ καιρό, πάνω από χρόνο. Μας βγάλανε κοινοτικά μεροκάματα και δουλεύαμε. Όταν έβρεχε, το φθινόπωρο. Όλα αυτά είναι χωράφια που ρημάξανε και γέμισαν πουρνάρια, αχλαδιές. ΚΙ από τότε κάθε χρόνοι κάνουμε το πανηγύρι. Έρχεται πολύς κόσμος από τα γύρω χωριά.}

^{Ερ. Η πρώτη γυναίκα είχε σχέση με την περιοχή;}     

^{Απ. Είχαν χωράφια αλλά ήταν παντρεμένη εδώ, ήταν από την Ολυμπία. Το όνειρο της έλεγε για το ίδιο μέρος, την Αγία Ελένη. Η εκκλησούλα υπήρχε. Πάνω στο βουνό είναι ο Προφήτης Ηλίας και πιο πέρα είναι ο Άγιος Κωνσταντίνος. Εδώ είναι ένα προσκυνηταράκι.}

^{Ερ. Είναι μακριά;}

^{Απ. Όχι είναι πολύ κοντά.}

^{Ερ. Εδώ τι είναι;}

^{Απ. Εδώ πέφτει μέσα το νερό. Αυτά εδώ, το ψαλτήρι κι αυτά ήταν στον Άι Γιάννη στο χωριό. Βάλαμε καινούργια κι εκείνα τα καντήλια τα πήγαμε τα μισά εδώ και τα μισά στον Προφήτη Ηλία. Τα καθαρίσαμε όλα, 12 γυναίκες ήρθαμε για καθάρισμα. Τις πόρτες τις αλλάξαμε γιατί είναι παλιές. Τις έκανε δωρεά κάποιος από το χωριό για τον πατέρα του που πέθανε. Τούτη την εικόνα θα την κρεμάσουμε εδώ.  Εδώ η εικόνα της Παναγίας είναι το 1958. Κι αυτή η Παναγία με το σμάλτο είναι πολύ ωραία. Δώρο κι αυτή στην εκκλησία. Ευκαιρία να ανάψουμε και τα κεράκια.}

^{Ερ. Κόσμος από πού έρχεται;}

^{Απ. Από το Σιδηρόκαστρο, από την Κεφαλόβρυση, από πολλά.}

^{Ερ. Ο καλόγερος;}

^{Απ. Αυτός είχε έρθει και είχε μείνει εδώ σαν καλόγερος.}

^{Ερ. Μετά γιατί τον διώξανε;}

^{Απ. Δεν ξέρω τι του κάμανε του ανθρώπου κι έφυγε. Εγώ ήμουν στην Αθήνα τότε. Μετά παντρεύτηκε, έκανε τα παιδάκια του, ήταν άγιος άνθρωπος πολύ καλός. Τώρα έρχεται η νύφη του, η γυναίκα του, τα παιδιά του, όλοι πολύ καλοί. Και ζήτησε να κηδευτεί εδώ. Αλλά εγώ έλειπα τότε. Ψυχούλα ήταν. Ο Σπυράκος μας. Σπύρος [Κολιόπουλος;] λεγόταν.}

^{Ερ. Τη γυναίκα που είχε το όνειρο πρώτη πώς την έλεγαν;}

^{Απ. Ελένη Καραμπεσίνη. Αύριο θα είναι εδώ και θα στη συστήσω. Είναι μεγάλη γυναίκα πια. Είχε κτήματα εδώ. Εδώ ήταν κτήματα, πρόβατα, μαντριά, τέτοια πράγματα.}

^{Ερ. Η άλλη κοπέλα τι σχέση είχε με την περιοχή;}

^{Απ. Ήταν πολύ καλό κοριτσάκι.}

^{Ερ. Σας είχε περιγράψει την Α. Ελένη;}

^{Απ. Θα σας πω ψέματα γι’ αυτό. Δεν μπορώ να πω. Μας έλεγε ότι ήταν μια ηλικιωμένη γυναίκα. Την εικόνα πάντως τη φυλάμε σαν τα μάτια μας.}

^{Ερ.  Σε ποιο σημείο βρέθηκε η εικόνα;}

^{Απ. Θα σου πω ψέματα. Μόνο το σταυρό ξέρω που βρέθηκε λίγο παραπέρα από την εκκλησία}

^{Ερ.. Αυτές οι μικρές εικόνες; [μέσα στην εκκλησία]}

^{Απ. Είναι τάματα του κόσμου που έρχεται να προσκυνήσει.}

^{Ερ. Αυτή την εικόνα που είναι μόνη της η Α. Ελένη; [φωτ.]}

^{Απ. Δεν ξέρω ποιος την έχει φτιάξει.}

^{Ερ. Μήπως η κοπέλα;}

^{Απ. Δεν το ξέρω.}

^{Ερ. Είχες δει όνειρο;}

^{Απ. Είχα δει.. τέλος πάντων. Εγώ ήθελα να πάω στον Α. Κωνσταντίνο. Δεν μπορούσα να το βρω όμως. Σταματάω σ’ ένα δέντρο και του λέω, Θα κάτσω ν’ αγναντέψω. Θα πάω μέχρι εκεί κι άμα δεν είναι εκεί θα φύγω. Εκεί που μου είπε το μυαλό μου, εκεί το βρήκα. [φωτ.]}

^{Ερ. Και πώς κατάλαβες ότι ήταν ο Α. Κωνσταντίνος;}

^{Απ. Δεν φαινόταν τίποτα. Εγώ έκατσα έτσι και κοίταγα. Και του λέω θα πάω ως εκείνο το κλαρί κι αν δεν είναι θα φύγω. Κι ήτανε.}

^{Ερ. Αυτά τι είναι;}

^{Απ. Τα είχαν ρίξει [σπείρει] για τα πρόβατα και φυτρώσαν. Κριθάρι είναι. Φάγαν όσο φάγαν τα πρόβατα κι έμεινε.}

^{Ερ. Όταν έφτασες σ’ αυτό το σημείο; [στον «Αγιοκωσταντίνο»]}

^{Απ. Βρήκα μέσα την εικονίτσα.}

^{Ερ. Τα χωράφια ήταν έτσι;}

^{Απ. Ναι, όλο πέτρα, αλλά φύτρωνε και το σταράκι.}

^{Προχωράτε σε δύσκολο μονοπάτι  [σημείωση του απομαγνητοφωνητή]}

^{Ερ. Γιατί τον ονομάσατε μόνο Α. Κωνσταντίνο;}

^{Απ. Δεν ξέρω.}

^{Απ. Η εικόνα είναι πάλι Κωνσταντίνου και Ελένης;}

^{Απ. Ναι, ναι. Ανοίξαμε και το μονοπάτι, όποιος θέλει να έρθει να μπει εύκολα.[φωτ.]}

^{Β Πλευρά [ταινίας] συνομιλία με Μαρία Ματζούνη  [σημείωση απομαγνητοφωνητή]}

^{Ερ. (Ελένη Ψυχογιού): Ποια βρύση;}

^{Απ. [Μαρία Μαντζούνη]. Η Κρύα Βρύση έχει πολύ νερό, είναι το πιο καθαρό, ΄το πιο υγιεινό, το μετρήσανε.}

^{Ερ. Και της Αγίας Ελένης; [η βρύση]}

^{Απ. Το έχουνε σαν συμπλήρωμα [το νερό της]. Το χειμώνα πίνουμε από την Αγιαλένη. Το άλλο δεν δουλεύει. Ενώ το καλοκαίρι μαζεύεται πολύς κόσμος και δεν φτάνει. Εδώ το σπέρναμε και εδώ ακριβώς ήταν η βρύση. Η πέτρα αυτή. Εκεί ήταν λογγαράδες κι εδώ ακριβώς πέρναγε δρόμος. Εδώ από κάτω είχαμε χτήμα με καλύβι και κοιμόμαστε με τα πρόβατα. Και τα γκρεμίσαμε μετά. Διότι ονειριάστηκε η κοπέλα.}

^{Ερ. Αυτή [την κοπέλα]  τι την είχατε;}

^{Απ. Είχαν κι αυτοί πρόβατα. Εδώ είναι το σύνορο. Τούτο δω το δώσαμε για την εκκλησία. Το μέρος λεγόταν Αγιαλένη και πιο πέρα ήταν ο Α. Κωνσταντίνος. Εμένα με λένε Μαρία Μαντζούνη.  Ήρθε εδώ η κοπέλα [η ονειρευάμενη] , έβαλε να βάλει νερό και πήγε δίπλα και κατούρησε. Και είδε στον ύπνο της την Αγιαλένη  που της είπε να μην το ξανακάνει γιατί εκεί είναι η εικόνα της Αγιαλένης  και να σκάψετε να βγάλετε το σταυρό. 3 Μαΐου, ήμουνα έγκυος. Μου λέει, «πήγαινε με τα πρόβατα, να κάτσει ο Χρήστος να με βοηθήσει να φτιάσω ένα εικονοστάσιο να βάλω μια εικόνα γιατί δεν μ’ αφήνει η Αγιαλένη  να κοιμηθώ. Μόλις βαρέσανε, ο άντρας μου μ’ εκείνη, φάνηκαν τα πρώτα θεμέλια. Την άλλη μέρα ξαναστείλαν ανθρώπους, ξαναδουλέψανε, όταν είδαν πια ότι κάτι ήταν, ήβλεπε το κορίτσι την Αγιαλένη, αυτή που έφυγε για την Αυστραλία. Και πήρε μαζί της το σταυρό.}

^{Ερ. Τον είχες δει τον σταυρό;}

^{Απ. Ναι, δεν ήταν πολύ μεγάλος, ένας κανονικός σταυρός που του έλειπε το μεσαίο πετράδι, είχε πετραδάκια. Ήταν σαν ασημένιος. Σκέτος χωρίς αλυσίδα. Και το έβαλε στη βρύση και το έπλυνε και είπε να τον ασπαστείτε αλλά να μην τον πιάσετε. Δεν έχετε δικαίωμα. Σ’ εκείνα τα δε}

^{ντρα ήταν ο δάσκαλος (από τη Ζαχάρω) και τα παιδιά του σχολείου. Όταν πήγε να πιάσει τον σταυρό έμεινε ένα τέταρτο ακίνητος. Και μετά είπε, Παιδιά η εκκλησία μας είναι ολοζώντανη. Και όλα τα χρόνια ερχόταν εδώ του αγίου  Κωνσταντίνου [στο πανηγύρι] με την οικογένειά του. Πέθανε πέρσι Μετά η κοπέλα ρώτησε την Αγιαλένη  τι να τον κάνει τον σταυρό. Γιατί έβλεπε ζωντανή την Αγιαλένη. Της λέει, Θα πας στην Καλαμάτα, θα πάρεις μια αλυσίδα που κάνει 300 φράγκα εσύ θα δώσεις 12 δραχμές. Το βράδυ αυτός που είχε τα χρυσαφικά είδε στον ύπνο του ότι θα πάει μ’ ένα νεαρό και θα πάρει μια αλυσίδα με 12 φράγκα. Την άλλη μέρα πάει η κοπέλα, «Καλημέρα»,  «Καλημέρα». Παίρνουν την αλυσίδα, Πόσο κάνει; 12 φράγκα. Και τον πήρε. Μετά έφυγε η Αγιαλένη  αφού της είπε ότι θα πήγαινε στην Κωνσταντινούπολη να γλιτώσει τον κόσμο από τη μεγάλη σφαγή του 1955. Μετά η κοπέλα παντρεύτηκε και δεν ξανάδε την αγία.}

^{Επίμετρο αρ. 2}

^{Το πανηγύρι  της "Παναγίτσας" στα «Εννιάμερα» της Παναγίας στο σπηλαιώδες  ξωκλήσι της στο φαράγγι της Νέδας}

^{Πλατάνια, 22-23.8.2002}

Πλατάνια. ταμπέλες στη θέση "Πλατανιά",  στο φαράγγι της Νέδας, δίπλα στο γεφύρι (22.8.2002)

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Πάνω και κάτω:  η θέση "πλατανιά" στο φαράγγι της Νέδας, όπου το πέτρινο γεφύρι

^{Μετά το πανηγύρι της Αγιαλένης επανήλθα στα Πλατάνια με φίλους μετά από τρεις μήνες, στις 22 Αυγούστου, για το πανηγύρι στα «Εννιάμερα» από την Κοίμηση της Παναγίας, στην   «Παναγίτσα», το σπηλαιώδες ξωκλήσι  πάνω στη βόρεια, την Ηλειακή,  κρημνώδη πλαγιά του φαραγγιού της Νέδας. Το εκκλησάκι, όπως και το πανηγύρι του, ανήκουν ωστόσο στα Πλατάνια στη νότια, μεσσηνιακή πλευρά του φαραγγιού. Το πανηγύρι  εκτός από τον εσπερινό της παραμονής της γιορτής στο ξωκλήσι, περιλαμβάνει  και  ολονύχτιο κοινοτικό γλέντι την  παραμονή  στην πλατεία του  χωριού με φαγοπότι και χορό, με ζωντανή ορχήστρα μουσικών, τοπικών και από τους όμορους νομούς.}

^{Φτάσαμε στα Πλατάνια νωρίς το απόγευμα, οι μεν φίλοι ως εκδρομείς, επηρεασμένοι και από τις περιγραφές μου για την άγρια ομορφιά του  φαραγγιού  της Νέδας (που τότε ήταν με γνωστό και επισκέψιμο από πολλούς αλλά δεν είχε γίνει ακόμα τόσο διάσημο και πολυσύχναστο όσο έγινε τα επόμενα χρόνια μέχρι και σήμερα, είκοσι σχεδόν χρόνια μετά) αλλά και για το όμορφο χωριό, τα Πλατάνια, και το βραδινό γλέντι βεβαίως στην πλατεία τους. Από την πλευρά μου  και για να ξαναδώ βεβαίως αυτές τις (αχόρταστες) ομορφιές αλλά κυρίως για το σπηλαιώδες εκκλησάκι, σε σχέση και με την Αγιαλένη  των Πλατανιών, καθώς  κάποιοι αρχαιολόγοι πιθανολογούν ότι μπορεί να ταυτίζεται με το περίφημο σπήλαιο  της  αλογοκέφαλης Μέλαινας Δήμητρας που περιγράφει ο Παυσανίας (φωτ.).} 

^{Η  αλογοκέφαλη "Μέλαινα Δήμητρα" μέσα στη σπηλιά της (πηγή: Αγησίλαος Τσέλαλης, Ολυμπιακά, Αθήνα 1979, σ. 208)}

 ^{Το έντονο ενδιαφέρον μου για αυτό το αρχαίο ιερό σπήλαιο της «μέλαινας»  Δήμητρας και το σχετικό μύθο (που με είχε οδηγήσει πριν λίγους μήνες και στην επίπονη διάβαση του φαραγγιού[44]),  είτε ήταν  αυτό ακριβώς το σπήλαιο της «Παναγίτσας»  ή κάποιο άλλο μέσα ή κοντά στο φαράγγι της Νέδας, στηρίζεται στην εκτίμησή μου ότι η ύπαρξή του κάπου εκεί κοντά στην Αγιαλένη των Πλατανιών,}   υποχθόνια ιερή μορφή που σχετίζεται με τα δημητριακά, ,τεκμηριώνει αμφίδρομα τόσο την πίστη στη Δήμητρα ως χθόνια, «μαύρη» Μητέρα-Γη, («Μαυρηγή»),  στην ίδια αυτή  περιοχή, όσο και την ερευνητική μου υπόθεση για τη σχέση της σύγχρονης Ελένης/Αγιαλένης-Μαυρηγής  με αυτήν την αρχαία Δήμητρα (Γη-μητέρα) και τα ιερά της…[45].

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα"  από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Το ε εικονοστάσι πάνω στο βράχο κοντά στο γεφύρι της Νέδας

^{Κατεβήκαμε με τα αυτοκίνητα ως το πλάτωμα του φαραγγιού όπου βρίσκεται το γεφύρι και διαβαίνοντάς το, ακολουθήσαμε το επί τούτου, για τους επισκέπτες και τους πανηγυριώτες, καλο-διαμορφωμένο μονοπάτι μέσα στην πυκνή βλάστηση της απόκρημνης πλαγιάς του φαραγγιού που οδηγεί στο εκκλησάκι,  πορεία που ήταν πρωτόγνωρη και για μένα (φωτ.).} 

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Πάνω και κάτω:  στο βάθος το εκκλησάκι όπως φαίνεται από το μονοπάτι 

 ^{Βαδίζαμε μέσα σε αυτή την απαράμιλλη ομορφιά ένας-ένας, προσεκτικά,  στο στενό αυτό μονοπάτι, στηριζόμενοι  και στο ξύλινο κάγκελο που είναι τοποθετημένο προς την πλευρά του δασωμένου, αθέατου σχεδόν γκρεμού, με υπόκρουση τον ήχο των βοερών, καθώς κυλούν ανάμεσα στις μεγάλες πέτρες της κοίτης του, νερών του ποταμιού αλλά και  με την   ακόμα πιο έντονη βουή  από πτώση νερών από ψηλά. δεν περπατήσαμε πολύ, όταν σε ένα ξέφωτο αντικρίσαμε πάνω στην απόκρημνη πλαγιά  ένα υπέροχο θέαμα: ένας από τους καταρράχτες που σχηματίζει κάποιος από τους παραπόταμους της Νέδας λίγο πριν χυθεί σε αυτήν,  σε αυτό το σημείο τα νερά του πέφτουν  από μεγάλο ύψος  με ορμή και πάταγο μέσα σε ένα μεγάλο βαθούλωμα της πλαγιάς, σκάβοντάς το  περισσότερο με τα χρόνια, όπου σχηματίζεται μια υπέροχη, μπλε λίμνη μέσα στο βαθύ πράσινο του βουνού, κατάλληλη και για κολύμβηση τα καλοκαίρια -όπως και συγκεντρώνει πλέον πολλούς τουρίστες κολυμβητές (φωτ.).}

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Η φράφουσα εθνογράφος στον καταρράχτη του μονοπατιού προς το ξωκλήσι

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Καταρράχτης στο μονοπάτι προς  το εκκλησάκι με λουόμενους  εκδρομείς

^{Αφού απολαύσαμε για ώρα αυτό το θαύμα της φύσης, προχωρήσαμε προς το εκκλησάκι., το οποίο  πότε το βλέπαμε σαν μικρή άσπρη κουκκίδα πάνω στην βραχώδη πλαγιά ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση, πότε το χάναμε. Αρκετή πορεία μετά, φτάσαμε στο εκκλησάκι και το πανηγύρι του: ένας βράχος στα δεξιά μας στην κορυφή του οποίου ήταν τοποθετημένη μια ανθοστολισμένη εικόνα της Κοίμησης έκανε χρέη στασιδιού  και μανουαλιού για τα κεριά όπου προσκυνούν προσερχόμενοι οι προσκυνητές για τη γιορτή , ενώ ένα παγκάρι με τα κεριά που παίρνουν με τον οβολό τους ήταν στημένο μεταξύ αυτού του βράχου και της κόγχης στον ανατολικό τοίχο του ξωκλησιού (φωτ.). Το φρεσκο-ασβεστωμένο, πάλλευκο κτίριο του ξωκλησιού  φαινόταν σαν  μισό,  κάτι που οφείλεται στο ότι το μεγαλύτερο μέρος, το βορειοανατολικό, του ναού αποτελείται από το σπήλαιο., οπότε αυτό που βλέπαμε ήταν ο νότιος και κατά το ήμυσι  οι ανατολικός και δυτικός τοίχοι, που χτίστηκαν στο στόμιο της σπηλιάς για να διαμορφωθεί το εκκλησάκι , όπως φαίνεται και στην δυτική όψη του (φωτ.).}

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Προσεγγίζοντας το ξωκλήσι από το μονοπάτι 

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Η ανατολική πλευρά του ξωκλησιού. 

Εμπρός δεξιά η προσκυνηματική εικόνα και παγκάρι με κεριά

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002.  η προσκυνηματική εικόνα της Κοίμησης πάνω στο βράχο

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Η νότια πλευρά του ψωκλησιού

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Η δυτική πλευρά του ψωκλησιού

^{Λίγοι προσκυνητές είχαν φτάσει πριν από εμάς εκεί και άναβαν κεριά ανταλλάσσοντας ευχές για την γιορτή. Μπήκαμε στο εσωτερικό από τη νότια πόρτα που ήταν ανοιχτή και βρεθήκαμε σε ένα εκκλησάκι-σπήλαιο, που κλεινόταν από τη νότια και τη δυτική πλευρά του από τον τοίχο. Χαμηλοτάβανο, μισοσκότεινο, ήταν ασπρισμένο με το ιερότου χωμένο στην γωνιώδη, ανατολική πλευρά του σπήλαιου, χωρίς να το χωρίζει από τον υπόλοιπο ναό τέμπλο. Μια επιμήκης προεξοχή στη βόρεια πλαγιά του σπήλαιου χρησιμεύει σαν εικονοστάσι με μια κόκκινη υφασμάτινη στρώση που λόγω εορτής, ήταν ανθοστολισμένο.} 

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002.

Το εκκλησάκι-σπήλαιο  εσωτερικά. Από πάνω προς τα κάτω: νοτιονατολική, βορειοανατολική, ανατολική και δυτική πλευρά  

^{Εμπρός από αυτό τον τοίχο, απέναντι στη νότια είσοδο ένα μεγάλο ξυλόγλυπτο στασίδι στηρίζει την προσκυνηματική εικόνα της Κοίμησης, ανθοστολισμένη επίσης, πλούσια,  με λουλούδια εποχής (φωτ.). Περιεργάστηκα επισταμένως , όσο μπορούσα να δω εκ πρώτης όψεως,  το χώρο μήπως υπάρχει κάποιο οικοδομικό ή άλλο ίχνος ή αντικείμενο που να μαρτυρεί  χρήση του κατά την αρχαιότητα αλλά δεν εντόπισα κάτι. Ανάψαμε κερί, φωτογράφισα και βγήκαμε από το εκκλησάκι. Έξω στη δυτική πλευρά του ξωκλησιού υπήρχαν και άλλα , πιο ξέβαθα ανοίγματα στο βράχο που φαινόταν σαν να είχαν χρησιμοποιηθεί για σκήτες μοναχών ή κάτι σχετικό με τη λατρεία στο εκκλησάκι, εγκαταλελειμμένα (φωτ.).}

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002.  Πάνω η σπηλαιώδης κόγχη διαμορφωμένη ως αγία τράπεζα. Κάτω: Εικονοστάσι πάνω σε προεξοχή του βράχου στη βόρρεια πλευρά

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Από πάνω προς τα κάτω: η  ανθοστολισμένη εορταστικά  προσκυνηματιη  εικόνα της Κοίμησης στη βόρεια πλευρά του ναού πάνω σε ξυλόγλυπτο "στασίδι" και   προσκυνήτριες

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Σπηλαιώδη ανοίγματα σε χρήση,  δυτικά του ξωκλησιού 

^{Ο εσπερινός αργούσε και πήραμε το μονοπάτι  της επιστροφής στο χωριό, να παρακολουθήσω τις ετοιμασίες για το γλέντι και να φωτογραφίσω, ενώ οι φίλοι στρώθηκαν στην πλατανοσκεπή πλατεία δίπλα στην κελαρυστή κρήνη του όμορφου αυτού χωριού να ξαποστάσουν και να πιουν κάτι μέχρι να αρχίσει το γλέντι (φωτ.).
 Υπάλληλοι  των καφενείων και  των ψητοπωλείων της πλατείας και άλλοι, έκτακτοι ίσως, βοηθοί λόγω της περίστασης, άπλωναν ήδη πλαστικά τραπέζια και καρέκλες πάνω σε ολόκληρη την λιθόστρωτη πλατεία, μπροστά στην ήδη στημένη εξέδρα/παλκοσένικο όπου θα έπαιζαν οι μουσικοί. Μπήκαν και τα χάρτινα τραπεζομάντηλα στα ήδη «κλεισμένα»/ρεζερβέ τραπέζια, με τις καρέκλες γερτά ακουμπημένες πάνω σε αυτά, σε δήλωση αυτής της κράτησης (φωτ).}

Πλατάνια, πανηγύρι στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002.  Πανηγύρι. Αφίσες με μέλη της ορχήστρας

^{Αργά, μετά τις δέκα μ.μ., οι μουσικοί ανέβηκαν στο πάλκο και αφού άρχισαν τα κουρδίσματα των οργάνων τους και μετά τις δοκιμές των μικροφώνων (ένα-δυο-ένα-δύο…) συνέχισαν, με ελάχιστους ακόμα πανηγυριστές  στα  τραπέζια, με τα εκμαυλιστικά, χορευτικά μουσικά θέματα (παιγμένα κυρίως από τον κλαριτζή)  που πλημμύριζαν τον τόπο από τα μεγάφωνα στη διαπασών, για να ξεσηκώσουν τον κόσμο και να τον προσελκύσουν στο γλέντι. Περασμένα μεσάνυχτα η πλατεία είχε αρχίσει ασφυτκτικά με κόσμο κάθε φύλου και ηλικίας που προσήλθαν σταδιακά: άνδρες, γυναίκες, νέοι, γέροι, υπέργηροι, παιδιά, ακόμα και μωρά στα καρότσια τους. Το γλέντι  είχε οργανωθεί από τον τοπικό Πολιτιστικό Σύλλογο «η Αγία Ελένη»(ονομασία προς τιμήν της Αγιαλένης) που είχε συμφωνήσει και την πληρωμή της ορχήστρας, οπότε οι πανηγυριώτες σηκωνόντουσαν μαζικά  και χόρευαν σε επάλληλους κύκλους, κυρίως δημοτικούς ρυθμούς,  καλαματιανά και τσάμικα αλλά και νησιώτικα  και τις προχωρημένες ώρες ζεϊμπέκικα και τσιφτετέλια, με λιγότερους συμμετέχοντες. Το φαγητό  ήταν  -τι άλλο και δη στη Μεσσηνία;-  γουρουνοπούλα στη σούβλα μέσα σε χαρτί και  το ποτό αποκλειστικά μπύρες σε κουτιά. Το κέφι ήταν πολύ ζωηρό και η συμμετοχή στο χορό μεγάλη.}

^{Επειδή η παρέα μου και εγώ είχαμε αρκετό δρόμο για να επιστρέψουμε στα σπίτια μας στη βόρεια Ηλεία, δεν έμεινα, όπως συνηθίζω στην επιτόπια έρευνα,  να «κλείσω», ξημερώνοντας,  το πανηγύρι. Κατά τις 2.30-3οο π.μ. αφήσαμε το γλέντι πίσω μας και πήραμε το δρόμο της επιστροφής…}

Πλατάνια, "Παναγίτσα" , Πανηγύρι στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Πάνω και κάτω: φαγοπότι και χορός στην πλατεία του χωριού την παραμονή της γιορτής. Στο βάθος το πάλκο με την ορχήστρα

Πλατάνια, "Παναγίτσα" ,  Γιορτή στα "εννιάμερα" από την Κοίμηση της Παναγίας. 22.8.2002. Η διπλή ροοκρήνη  στην πλατεία του χωριού

^{Επίλογος}

^{Αν όμως είχαμε μείνει ως το τέλος του πανηγυριού, εκεί γύρω στη χαραυγή  θα βιώναμε  σκηνές σαν αυτές που αποδίδει στο «Ρεπορτάζ» από το υπό έκδοση βιβλίο του:  Τα αναιδέστατα "αν" του αν-θρώπου,} ο αγαπημένος  φίλος, ποιητής και μουσικός, συμπατριώτης  μου  Χρήστος Ντάντος, ^{με τον δικό του, υπέροχο  ποιητικό λόγο  κάνοντάς μου την τιμή της προ-δημοσίευσης και να μου το αφιερώνει.}   Χρήστο, σ’ ευχαριστώ! 

   ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Στην Ελένη Ψυχογιού

που από πανηγύρια ξέρει και παραξέρει  

Λ

αθροβλεψίας έσκυψα πάνω απ’ τον ώμο των γεγονότων, κι αφέθηκα, αν και βαριεστημένος, στον χαοτικό τους ρυθμό. Και παραλίγο ν’ αποξεχαστώ γιατί βρισκόμουν εδώ. Ωστόσο, ό,τι μου αναλογούσε κατέγραψα. 

     Και τώρα που οι μουσικές στεγνώσανε, κι έχει στη διάδοχη κατήφεια οριστικά το πανηγύρι μπατάρει, με πλήθος πλαστικά ποτήρια στόμφου αδειασμένου και στόνου, συλλέγω τις εντάσεις, τις παραφορές, τα ξεχειλίσματα, σε μια μαύρη σακκούλα σαρώνοντας απ’ άκρη σ’ άκρη τον χώρο. Τον επιδειξιομανή οργασμό των πανηγυριστών συγκεντρώνω, κάτι να σκεφτώ να τα κάνω, τα λυπάμαι μωρέ να πεταχτούν.  

     Οι τελευταίοι χορευτές ήταν αλήθεια για λύπηση· όπως πουλιά κολοβά· μια γελοιότητα η πτήση τους. Αγία υπερβολή τούς κατέληξε στο ξέρασμα της έκστασής τους και τώρα άρρυθμοι, φορτικοί, σε βαριά αμνησία, εξευτελίζουν με τα στερνά τους χοντρά χαρτονομίσματα κλεπταποδόχους μουσικούς, που παριστάνουν τους τίμιους προαγωγούς του νταλκά, ενώ απροκάλυπτα εξάπτουν έμφυλα υποπάθη.

     Κι όπως οι ανεπίστροφα χαμένοι της τράπουλας εκβιάζουν για έναν ακόμη (τον τελευταίο υπόσχονται) γύρο, σαδομαζοχιστές της ελπίδας, ιδανικοί αυτοκαταστροφικοί, ανίκανοι για μια στοιχειώδη αφαίρεση, μικρής έστω ύπαρξης, από μειωτέα (αλλά μπα! χαμπάρι δεν παίρνει) ανυπαρξία, χτυπάνε τα ρέστα τους ενώ τίποτε δεν τους έχει απομείνει, κι απέναντι όλο πάει να χαράξει, πάει κάτι να εγερθεί, μα ένα μαύρο σύννεφο τα έχει από ώρα στυλώσει, αναβάλλοντας (για πόσο ακόμη;) απολογι- στική χαραυγή.

     Από την άλλη, αν είχαν όλα τελειώσει νηφάλια λέω, δύο τρεις ώρες μετά τα μεσάνυχτα, σχεδόν τακτοποιημένα, υπό δρακόντεια αυτοσυγκράτηση, έτσι που τίποτε να μη θυμίζει το αναίμακτο μακελειό που έλαβε χώρα εδώ, τα ξεγυμνώματα εφτάπεπλων ψυχών λόγου χάριν, όταν της χαράς το δάκρυ συγχύθηκε με το της απόγνωσης, και οι ψυχίατροι άνοιγαν ευθυμούντες παραδίπλα εν ώρα υπηρεσίας, τη μία μετά την άλλη αλουμινόκουτα μπύρες, και βγάζει ένα όπλο ξαφνικά (σοκολατένιο ύστερα είπαν) το απατημένο αυθεντικό πάθος, και εκτελεί επί παραπλανήσει ψυχρούς πραγματιστές και διοργανωτές του κεφιού συνάμα, και πάγωσε το γέλιο πασαλειμμένο αίμα καφετί, ενώ με κομφετί η νύχτα, χασκογελώντας, έρραινε τις κωμικοτραγικές εξελίξεις…

     Αν όλα ξαναλέω, είχαν λήξει ως θρίαμβος του προβλέψιμου, του οικτρά κανονικού, τζούφια… εγώ στο ατελείωτο ρολό του σύμπαντος τι θα αποτύπωνα; ποιο γραπτό τρισάθλιας ιλαρότητας θα είχα αξιωθεί από το ύψος ασφαλώς (ας γελάσω) των περιστάσεων να ομορφομουντζουρώσω;  

     Στο ανακριτικό ηλιοφώς (έτσι αχόρευτος και περιγραφικός, στις ιδιότροπες παραφορές και φιγούρες των άλλων προσηλωμένος) πώς θα δικαιολογούσα τόσης γραφοκαθήλωσης αγκύλωση; Στην άβολη, χαραμοφάγας ύπαρξης καρέκλα τόσες ώρες, φριχτά δεν θα είχα πιαστεί; Πώς θα υπερασπιζόμουν στο εφετείο της μνήμης αργότερα, τέτοιο ανάξιο (και ελάχιστης μνείας ακόμη) κοστουμαρισμένο χαζοξενύχτι;

     Αφού τον άνθρωπο, από τις άκρες του για να τον ξετυλίξεις τον πιάνεις· κι όπως με τα θερμισμένα μεταξοκουκούλια στο καζάνι, στον ψυχικό βρασμό όλων των ακροτήτων του θα καταφέρεις τελικά να τις βρεις.

      

^{Χ. Ν.}

Οι

---

[1] Μάλλον από τη φράση «πάω στην Αγιαλένη», έγινε στηναγιαλένη>Αναγιαλένη. Βλ. και την τοπική λέξη αναλώνια .

Σχετικά με την Ελένη/Αγιαλένη βλ. Ελένη Ψυχογιού, 2008, «Μαυρηγή» και Ελένη. Τελετουργίες θανάτου και αναγέννησης. Χθόνια μυθολογία, νεκρικά δρώμενα και μοιρολόγια στη σύγχρονη Ελλάδα, Ακαδημία  Αθηνών, Δημοσιεύματα Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας αρ. 24, Αθήνα, κυρίως σ. 36-117 και τις άλλες αναρτήσεις με τίτλο «Ταξιδιωτικά ταξιδιωτικά-περιηγητικά στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης» στην ιστοσελίδα μου fiestaperpetua.blogspot.com.

[2] Σχετικά με το χωριό βλ. ανάρτηση στο: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BB%CE%B1%CF%84%CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%B1_%CE%9C%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B7%CE%BD%CE%AF%CE%B1%CF%82 (πρόσβαση 24.3.2020).

[3] Βλ. την ανάρτηση: Ελένη Ψυχογιού, «Ταξιδιωτικά-περιηγητικά στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης: λατρευτική μνήμη και λαϊκή αφηγηματική παράδοση στην Άνω Μεσσηνία», στο: https://fiestaperpetua.blogspot.com/2017/03/blog-post.html

[4]Αναστάσιος Κ. Ορλάνδος, 1967-1968, Η αρκαδική Αλίφειρα και τα μνημεία της, εν Αθήναις:  Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, αρ. 58. Ελένη Ψυχογιού, 2012, «Από το ναό της Αθηνάς στο αλώνι της “Αγιαλένης”: μια διαχρονική διαλογική αφήγηση

εγγεγραμμένη  στο ιερό τοπίο της Αλίφειρας», ανακοίνωση στο:   3ο CSPS International Conference «Sacred Landscapes in the Peloponnese from Prehistory to  Post-Byzantine Times, Σπάρτη, 30 Mαρτ. - 1 Aπριλ. 2012 , υπό έκδοση.

[5] Βλ. Ελένη Ψυχογιού, «Ταξιδιωτικά-περιηγητικά στα ίχνη της Ελένης /Αγιαλένης στη Θεισόα Ηλείας. Εθνογραφικό ημερολόγιο επιτόπιας έρευνας», αναρτημένο στο:  https://fiestaperpetua.blogspot.com/2020/03/blog-post.html

[6] Βλ. ενδεικτικά Γεωργίου Δημητροκάλλη, Οι σταυροειδείς εγγεγραμμένοι ναοί της Μικράς Ασίας, Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήναι 1978 (μεταξύ αυτών Μαρτύρια και Βαπτιστήρια), όπου αναφέρεται σε τέτοιου  είδους ναούς και στην κεντρική Ελλάδα από τον 9^ο αι. μ.Χ. 

[7]  Αγησίλαος Τσέλαλης, Ολυμπιακά, Αθήνα  1979. Σχετικά με  την Αγιαλένη της Θεισόας στο https://fiestaperpetua.blogspot.com/2020/03/blog-post.html.

[8] Βλ. Ε. Ψυχογιού, «Μαυρηγή» και Ελένη…, ό.π., σ. 36-117, όπου και σχετική βιβλιογραφία.

[9] Βλ. τα σχετικά με το χωριό Κωσταντίνοι  στην ανάρτηση:   https://fiestaperpetua.blogspot.com/2017/03/blog-post.html.

[10] Κατά την επιτόπια έρευνα «στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης» στο νομό Αρκαδίας, τρία χρόνια αργότερα, το 2003, εντόπισα στο χωριό Κερπινή  της Γορτυνίας ένα ακόμα τέτοιο , υπαίθριο, οριζόμενο από ένα παραλληλόγραμμο χαμηλό  τοιχίο, και με εικονοστάσι στην ανατολική πλευρά,  «εκκλησάκι» του «Αγιοκωσταντίνου» (φωτ.).

[11] «…-Ήτανε μια κυρία, δεν έκανε παιδί. Είχε πάρει τον άντρα της και δεν είχε μείνει έγκυος. Πια βλέπει στον ύπνο της, της λέει – τον πεθερό της δεν τον εγνώριζε, είχε πεθάνει – βλέπει στον ύπνο της τον πεθερό της και της λέει «Θα κάνεις κοριτσάκι, αλλά θα πας να το βαφτίσεις στην Αγία Ελένη». Πραγματικά, έκανε και το κοριτσάκι και ήφερε ένα χαλί μεγάλο, γιατί αδιαθέτησε και το βαφτίσαμε, γιατί έκανε λειτουργία, ξέσκεπη ακόμα η εκκλησία..»  (από απομαγνητοφώνηση των λεγομένων της.)

[12] Λόγω οχλαγωγίας μέσα στο ναό, ήτα δύσκολη η ηχογράφηση, οπότε κατέγραφα στο τετράδιο  έρευνας τα λεγόμενα απευθείας, από όπου τα αντιγράφω εδώ).

[13] Βλ. σχετικά πρόσφατη τέτοια ταφή  στην ανάρτηση: https://www.newsbeast.gr/greece/arthro/2426636/i-kidia-pou-prokalese-panellinio-endiaferon-kathistos-sto-throno-tou-o-nekros-episkopos-fthiotidas (πρόσβαση 19.3.2020).

[14] Αντιγραφή από ταυτόχρονες σημειώσεις στο τετράδιο έρευνας.

[15] Βλ. Μιράντα Τερζοπούλου και Ελένη Ψυχογιού, «Ρόλοι φύλων και σχέσεις συγγένειας μέσα απ' τα γαμήλια τραγούδια», Revue des Etudes Neo-Helleniques II/1-2, (1993) σ. 89-124.

[16] Κατά τη μαρτυρία της κόρης της: «… Ήτανε ορεινό [το μέρος εκεί]. Εγώ σκέφτομαι τώρα εδώ πάνω έχουμε τέσσερα αγροκτήματα. Το ένα είναι πάνω από 20 στρέμματα. Ένα εδώ, πέντε, ένα εκεί απέναντι, έξι. Ένα στο χωριό δίπλα, εφτά. Τα περισσότερα, τα πέντε, τα οργώναμε..».

[17] Σχετικά με τη σειρά των γάμων των αδελφών και την οικονομική και κοινωνική σημασία τους βλ.  Δημήτρης Ψυχογιός Προίκες, φόροι, σταφίδα και ψωμί. Οικονομία και οικογένεια στην αγροτική Ελλάδα του 19ου αιώνα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα 1987.

Αυτή η προσπάθειά της να τους αποτρέψει από την κλεψιά, μου θύμιζε και το παραδοσιακό τραγούδι της μάνας που λέει στο γιο: «Σταμάτα γιε μου την κλεψά και πιάσε το ζευγάρι…κ.λπ.» που κάτ’ εμέ αντανακλά και τις ρίζες του πολιτισμού, κατά τη διάβαση  από το κυνήγι στην καλλιέργεια των δημητριακών από τις γυναίκες.

[19] Βλ. και πάλι τη σχετική ανάρτηση  στο https://fiestaperpetua.blogspot.com/2017/03/blog-post.html.

[20] Σε δική μου, μεταγενέστερη από τα παραπάνω, προσωπική συνομιλία με βυζαντινή αρχαιολόγο της Καλαμάτας όπου της εξέθετα τα περί ανασκαφής και  για το κτίσμα, μου είπε ότι είχε επισκεφθεί το χώρο της Αγιαλένης στα Πλατάνια και ότι δεν ήταν κάτι σημαντικό, αρχαιολογικά.

[21] Είμαι  δεόντως εξασκημένη  στην πιστή, καθ’ υπαγόρευση καταγραφή,  καθώς μέχρι σχεδόν τα μέσα της δεκαετίας του ΄80 (και τα πρώτα δέκα χρόνια της δικής μου επιτόπιας έρευνας) μαγνητοφωνούσαμε οι ερευνητές στο ΚΕΕΛ μόνον τα τραγούδια και τα παραμύθια ενώ καταγράφαμε τις συνεντεύξεις κατά τη διάρκεια της ζωντανής συνομιλίας, δυστυχώς…

[22] Βλ.  Ελένη Ψυχογιού, " Λαϊκή ιατρική και θρησκευτικότητα, προφορικότητα και εγγραμματοσύνη:  μια γυναικεία μαρτυρία από την ΒΔ Ηλεία", Αρχαιολογία και Τέχνες 105 (2007), αφιέρωμα: "Η ιατρική στη σύγχρονη Ελλάδα", σ. 16-21, αναρτημένο και στο: https://psychogiou.blogspot.com/2013/02/blog-post.html . Παράβαλε και Evy Johane Hӓland, 2020, “The Value of Comparing Modern and Ancient Greek Culture within Historical Research”,  στο Hesz, Ágnes, and Éva Pócs (επιμ.): Present and Past in the Study of Religion and Magic. Religious Anthropological Studies in Central Eastern Europe 7. Budapest: Balassi Kiadó publishers, σ.  165-195.

[23] Βλ. Ελένη Ψυχογιού, «Στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης»: Αναστενάρια στη μαυρολεύκη Δράμας» , ανάρτηση στο:  https://fiestaperpetua.blogspot.com/2013/10/women-cult-anastenaria-festival.html

[24] Βλ. Ελένη Ψυχογιού, «Η επιτόπια έρευνα ως ταξίδι στον χώρο, το χρόνο και το λόγο:  το πανηγύρι της Αγιαλένης  στη Λυκόσουρα Αρκαδίας» αναρτημένο στο: https://fiestaperpetua.blogspot.com/2017/05/blog-post.html .

[25] Για τα όνειρα, το ονείρεμα και τη σχέση τους με τις «διαβατήριες» εμπειρίες  των «ονειρευάμενων» καθώς και με το πολιτiστικό και ιστορικό τους περιβάλλον, βλ. Βασιλική Χρυσανθοπούλου, «Τα όνειρα στην ελληνική μεταναστευτική εμπειρία», Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 80 (2001), σ. 29-39∙ Charles Stewart, «Οι ονειρευάμενοι. Τα γεγονότα του 1930 στην Κόρωνο», Αρχαιολογία και Τέχνες, ό.π., σ. 8-14∙ Νάντια-Κ. Σερεμετάκη, «Όνειρο και εθνογραφία στη Μάνη», Αρχαιολογία και Τέχνες, ό. π., σ. 15-20 και γενικότερα όλο αυτό το τεύχος αρ. 80 του περιοδικού-αφέρωμα στα όνειρα στη νεότερη Ελλάδα, όπου και πλούσια σχετική βιβλιογραφία.  Βλ. και  Marilena Papachristoforou, “Ordinary stories, dreams, miracles and social interactions”,  Journal of Comparative Research in Anthropology and Sociology  (2014) Volume 5, Number 2,  Feb 6, 2015.

[26] Επειδή τα όνειρα είναι και αφηγήσεις , βλ. και Terry Gunnell, “Narratives, Space and Drama: Essential Spatial Aspects involved in the Performance and Reception of Opal narrative ”, ανάρτηση στο  http://www.folklore.ee/folklore/vol33/terry.pdf, πρόσβαση 28.4.2020. Για τη σημασία των προσωπικών κρίσεων στους κοινωνικούς μετασχηματισμούς,παράβαλε και Λεωνίδας Οικονόμου, "Τα εγκαίνια μιας γέφυρας στη χώρα των Ζουλού", Εθνολογία 17 (2017-2018), σ. 236. Πρβλ. και Μαρία Ανδρουλάκη, "'Ονειρα και θεραπεία: μαρτυρίες από τον Δωδεκανησιακό χώρο", στο:https://www.academia.edu/43583942/%CE%8C%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%B1_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%AF%CE%B1_%CE%9C%CE%B1%CF%81%CF%84%CF%85%CF%81%CE%AF%CE%B5%CF%82_%CE%B1%CF%80%CF%8C_%CF%84%CE%BF%CE%BD_%CE%94%CF%89%CE%B4%CE%B5%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C_%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF?email_w (πρόσβαση 12/7/2020)

[27] Για τη θέση της γυναίκας στο πλαίσιο του  ανδρο-πατροτοπικού γάμου στην παραδοσιακή κοινωνία βλ.  Μιράντα Τερζοπούλου και Ελένη Ψυχογιού, «Ρόλοι φύλων και σχέσεις συγγένειας …,» ό. π. Βλ. επίσης Ελευθέριος Π. Αλεξάκης, 2004, «Αναζητώντας τις οικογενειακές δομές στη νεότερη Ελλάδα. Η περίπτωση της πολυπυρηνικής οικογένειας», Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνκής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών 29-30 (1999-2003), σ. 35-60.

[28] Βλ. τη χρήση της λέξης  «πάλι» σχετικά με το όνειρο στη μαρτυρία της,  που μας κάνει να υποθέσουμε ότι και την πρώτη φορά το όνειρο ήταν στο χρονικό πλαίσιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1940-1944),  στη Γερμανική Κατοχή, που οι απλοί άνθρωποι, εκτός από τον πόλεμο και τον θάνατο την ταυτίζουν και με την πείνα. Οπότε εδώ, 6  χρόνια μετά,  φαίνεται  να εννοεί τον Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1948).

[29] Βλ. τις παραπομπές σε αναρτήσεις σχετικά με την Αγιαλένη σε Αλίφειρα, Θεισόα, Λυκόσουρα, Άνω Μεσσηνία.

[30] Σχετικά με τις «υποχθόνιες» αυτές κόρες,   σε ανάρτηση στο: https://fiestaperpetua.blogspot.com/2016/05/blog-post.html

[31] Κάτι ανάλογο με αυτό που είχε συμβεί και με τη λατρεία της Μεγάλης Μητέρας στην Αθήνα κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (αναλυτικά στο https://fiestaperpetua.blogspot.com/2013/08/euripides-helen-lamia.html). Ο Φαίδων Μαλιγούδης, στο βιβλίο του Ελληνισμός και Σλάβικός Κόσμος, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 154, συμφωνεί με τη διάκριση μεταξύ λιμού και κρίσης επιβίωσης (substistence crisis)  όπως την πραγματεύεται ο  Άγγλος  P. Garmsey,  “Famine and Food Supply”, στο Greco-Roman World. Responses to Risk and Crisis, Cambridge 1988, σ.6).  Εκτιμώ ότι και στην  περίπτωση της Κατοχής  είχαμε κρίση επιβίωσης, σύμφωνα με τον ορισμό του Garmsey που μεταφράζει και  παραθέτει ο Φ. Μαλιγκούδης: «μια βραχυπρόθεσμη μείωση των ειδών  διατροφής, ενδείξεις της οποίας είναι οι μαρτυρίες των πηγών για αυξανόμενες τιμές, στάσεις και αναταραχές στον πληθυσμό και η πείνα η οποία στις χειρότερες περιπτώσεις, προσεγγίζει τα όρια της λιμοκτονίας», με κύριο αίτιο «την του σίτου σπάνιν» (σ. 153).

[32] Για τις «υποχθόνιες» ιερές κόρες που βγαίνουν από το χώμα, στη νεοελληνική μυθολογόα, ό.π.

[33] Βλ. Ελένη Ψυχογιού, «Λαϊκή ιατρική και θρησκευτικότητα …» ό.π. Παράβαλε.και Nicole Loraux, (επιμ.), Αρχαία Ελλάδα γένους θηλυκου, "Εισαγωγή", μετάφραση από τα γαλλικά Μαρίνα Κουνεζή, Μεταίχμιο, Αθήνα  2006.

[34] Θεισόα, ό.π.

[35] Philippe Borgeaud, H Mητέρα των Θεών. Από την Κυβέλη στην Παρθένο Μαρία, μτφr. Αναστασία Καραστάθη, Μίνα Καρδαμίτσα, επιμ. Μίνα Καρδαμίτσα, εκδ. Ινστιτούτο του βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2000, σ.  64.

[36] Βλ.

[37]

[38]

[39] «Χωράφια» ορίζονται  συνήθως  οι  αγροί καλλιέργειας δημητριακών.

[40] Βλ. σχετικά με τη λέξη στην αφήγηση της Ελένης  Καραμπεσίνη.

[41] Βλ. παρακάτω, και την αφήγηση/ μαρτυρία της Ελένης Καραμπεσίνη.

[42] Όπως είχε προσδιοριστεί η αναζήτηση από την δεύτερη κοπέλα που είχε δει το όνειρο , η οποία  είχε ταυτίσει την Αγιαλένη με την  βυζαντινή Αγία Ελένη και την εύρεση του Τιμίου Σταυρού. Βλ. και παρακάτω, και την αφήγηση/ μαρτυρία της Ελένης Καραμπεσίνη.

[43] Το χωριό βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τα Πλατάνια, στη βόρεια όχθη του φαραγγιού της Νέδας. Τα δύο χωριά επικοινωνούν με την παλιά πέτρινη γέφυρα (σήμερα και με τη νεότερη  από μπετόν), την μοναδική κατά μήκος του απόκρημνου  φαραγγιού της Νέδας,  μέχρι το «Στόμιο». Σημειώνω ότι είναι πιθανόν αυτή η ερώτηση της  Αγγελικής να προέκυψε εν τωμεταξύ, μη συνειδητά, από τη δική μου αναφορά στα σιτάρια και από την ερώτησή μου για το αν γνωρίζουν άλλες Αγιαλένες  στην περιοχή…

[44] Για τη διάβαση στο  https://psychogiou.blogspot.com/2020/04/12-2001-neda-river-messinia-greece.html, όπου και παραπάνω.

[45] Βλ. Ελένη Ψυχογιού, «Μαυρηγή» και Ελένη…» ό. π.…

"Σαλόνι" από το χειρόγραφο τετράδιο της επιτόπιας έρευνας